Το μεγάλο έλλειμμα
Από τις αρχές του 1990 άρχισαν να φαίνονται τα πρώτα σύννεφα για τη σοσιαλδημοκρατία στην Ευρώπη. Η έλλειψη μεγάλων ηγετών, αλλά και η αδυναμία της σοσιαλδημοκρατίας να διαμορφώσει αυτόνομο και πρωτοποριακό λόγο, είτε την οδήγησαν σε συρρίκνωση, είτε σε πλήρη ταύτιση με τις πολιτικές δυνάμεις του νεοφιλελευθερισμού σε πολλές χώρες στην Ευρώπη.
- Του Στάθη Πανταζή ΔΙΚΗΓΟΡΟΥ – ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΟΥ
Οι συνέπειες αυτής της υστέρησης εκφράστηκαν σε πολλά επίπεδα. Η Ευρωπαϊκή Ένωση διαμορφώθηκε σε μια απόλυτη εταιρική οντότητα απολύοντας κάθε πολιτική παρέμβαση στα σημαντικά γεγονότα που συνέβαιναν στη Μέση Ανατολή, αλλά και στο εσωτερικό της. Οι ευρωπαϊκές κοινωνίες παρότι διέθεταν δημοκρατικές και ανθρωπιστικές αρχές αιώνων, πέρασαν πολύ εύκολα στη ξενοφοβία, το ρατσισμό, αλλά και την πλήρη αμφισβήτηση των κοινωνικών δικαιωμάτων. Η απουσία ευρωπαϊκής αντίδρασης επέτρεψε στις δυνάμεις του άκρατου νεοφιλελευθερισμού, να αιματοκυλήσουν λαούς, να δημιουργήσουν ένα τεράστιο προσφυγικό κύμα, να αυξήσουν τις οικονομικές ανισότητες, να επιβαρύνουν το παγκόσμιο περιβάλλον και να οδηγήσουν πολλές χώρες σε δημοσιονομικές κρίσεις.
Η ανάδειξη ηγετών που πολλοί εξ αυτών χρήζουν ψυχιατρικής εξέτασης, αποτελεί μια άλλη συνέπεια της αδυναμίας του σοσιαλιστικού λόγου να αντιπαρέλθει στις συνεχώς αυξανόμενες συντηρητικές φωνές που αντικατέστησαν την αλληλεγγύη με τον ατομισμό και την κοινωνική πρόοδο με το λυσσαλέο κέρδος.
Το γκρέμισμα του ονείρου
Η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης που αποτελούσε μια ψευδαίσθηση σοσιαλιστικής ουτοπίας, αντί να επανακαθορίσει τον θεωρητικό λόγο της σοσιαλδημοκρατίας, οδήγησε σε μια απόλυτη ήττα στο πολιτικό αφήγημα. Παρότι υπήρχε μεγάλο θεωρητικό υπόβαθρο με αφετηρία τις κενσυανές ιδέες, αλλά και ιστορικά παραδείγματα όπως το κράχ του 1929, η ευρωπαϊκή αριστερά εγκλωβισμένη σε ιδεοληψίες του περασμένου αιώνα φάνηκε αδύναμη να κάνει τη μεγάλη υπέρβαση.
Στο μεγάλο δίλημμα αλλάζουμε τον καπιταλισμό ή τον βελτιώνουμε, η αριστερά φοβήθηκε να δώσει την απάντηση.
Η μεγάλη συμβολή της αριστεράς για τον 21ο αιώνα θα είναι να σώσει τον «εχθρό της».
Το νέο αριστερό ιδεολόγημα διαμορφώνεται ακριβώς σε αυτή τη βάση.
Να σώσει τον καπιταλισμό από τις ακρότητές του, τις συρρικνώσεις του, αλλά και τον ίδιο τον παραλογισμό του.
Να δημιουργήσει μια ακλόνητη πολιτική λογική που θα σώζει την αγορά από τους τυφλούς κερδοσκόπους, αλλά και την ίδια την αγορά από τους «αυτορυθμιστές» της.
Η μεγαλύτερη συνεισφορά του Keynes ήταν ότι έσωσε τον καπιταλισμό από τους καπιταλιστές, θα πει ο Στίγκλιτς.
«Με τις ιδέες του, ο καπιταλισμός απέκτησε πιο ανθρώπινο πρόσωπο και η ελεύθερη οικονομία μεγαλύτερη σταθερότητα. Όμως η θεωρία του ξεχάστηκε και πλέον βλέπουμε τις συνέπειες. Η διδασκαλία του Keynes είναι απαραίτητη σήμερα για να σώσουμε ξανά τον καπιταλισμό από τους καπιταλιστές».
Ο νέος δρόμος
Η ανάδειξη του κράτους ή ορθότερα της πολιτικής ως παρεμβαίνοντα παράγοντα στην οικονομία και στην αγορά αποτελεί θεμελιώδες ζήτημα για την αριστερά του 21ου αιώνα. Ο κορονοϊός εκτός από τα δραματικά γεγονότα που έχει φέρει στη παγκόσμια υγεία, θα αναδιαρθρώσει πλήρως και τις οικονομικές σχέσεις σε όλο τον πλανήτη για τα επόμενα δύο χρόνια στη καλύτερη περίπτωση. Η παγκόσμια ύφεση θα αγγίξει περίπου το 12% και η ανεργία κατά μέσο όρο θα φτάσει στο 25% και για τις οικονομίες που βρίσκονται στο κλαμπ των ισχυρών.
Η ανθρωπότητα αυτή τη φορά δεν έχει να αντιμετωπίσει απλά μια οικονομική κρίση που πολλές φορές ήταν αποτέλεσμα υπερβολής ή και κατασκευαστικό εργαλείο για επανασυσσώρευση πλούτου, αλλά ένα φαινόμενο που χτυπά μια μεγάλη εσωτερική ανθρώπινη ανάγκη.
Την ανάγκη των ανθρώπων να βρίσκονται κοντά για να επικοινωνούν, να διασκεδάζουν, να εργάζονται.
Εάν η βασική ιδέα του Κέυνς δεν αποτελέσει για τις κυβερνήσεις το κύριο εργαλείο για ανασύνταξη των κατακερματισμένων οικονομιών λόγω κορονοϊού, οι συνέπειες για την ανθρωπότητα θα είναι απρόβλεπτες. Εάν η σοσιαλδημοκρατία δεν ορθώσει σοβαρό επιχειρηματικό λόγο στις επικρατούσες νεοφιλελεύθερες ιδέες που θα συνεχίσουν να επιμένουν στον αδύναμο ρόλο του κράτους και στην παντοδύναμη αυτορυθμιζόμενη αγορά, ο πλανήτης θα μπει σε μεγάλες περιπέτειες. Η ύφεση θα φέρει φτώχεια και η φτώχεια πολιτικές και εθνικιστικές ακρότητες μεσοπολέμου.
Η αναδιανομή σώζει
Ο καπιταλισμός έχει μια εσωτερική αδυναμία στο DNA του. Να συγκεντρώνει το χρήμα σε όλο και λιγότερα χέρια. Παρότι η βελτίωση του βιοτικού επιπέδου σε σχέση με τον προηγούμενο αιώνα είναι σημαντική, παρόλα αυτά οι οικονομικές ανισότητες έχουν διευρυνθεί ανησυχητικά τις τελευταίες δεκαετίες.
Το 2% του παγκόσμιου πληθυσμού κατέχει το 80% του παγκόσμιου πλούτου.
Βασική ιδέα του Κέυνς είναι η αναδιανομή μέρους των κερδών του κεφαλαίου στις κατώτερες τάξεις, με τη μορφή κοινωνικών και άλλων παροχών, προκειμένου να αποφεύγεται η κοινωνική δυσαρέσκεια και οι αναταραχές.
Η ιδέα αυτή υπό τις παρούσες κοινωνικοοικονομικές συνθήκες εκτός από επίκαιρη, είναι και σωτήρια.
H σοσιαλδημοκρατία πρέπει να κάνει σημαία της, ειδικά σήμερα, αυτή την ιδέα.
Δε μπορεί να μείνει μακριά από τις συλλογικές συμβάσεις εργασίας, τις παροχές στα πληττόμενα τμήματα του πληθυσμού, την αναδιαμόρφωση του τραπεζικού συστήματος, τις φορολογικές ελαφρύνσεις και γενικότερα τις πολιτικές που εξασφαλίζουν ζωτική ζήτηση.
Ακόμα και αν αυτοί που πρέπει να σωθούν καταλαβαίνουν τελευταίοι το σημερινό διακύβευμα (διακύβευμα είναι οτιδήποτε απειλείται ή τίθεται σε κίνδυνο), ο πολιτικός λόγος της νέας αριστεράς δε μπορεί να περιοριστεί μόνο στα πλαίσια του διαλόγου.
Οι μέρες που θα έλθουν θα είναι κρίσιμες.