Τα σημαντικότερα “μυστικά” της ιστορίας δεν περιλαμβάνονται σε μεγάλους τόμους των γνωστών εκδόσεων. Οι λεπτομέρειες που διαμόρφωσαν τα γεγονότα και τις εξελίξεις κρύβονται σε κιτρινισμένα χαρτιά σε προθήκες αρχείων.
Αυτές τις ξεχωριστές σελίδες της ιστορίας παρουσιάζονται με αφορμή τον εορτασμό της 76ης επετείου της ενσωμάτωσης της Δωδεκανήσου στον εθνικό κορμό.
Η Ειρήνη Τόλιου, προϊσταμένη ΓΑΚ Δωδεκανήσου και Σύρου από την Μεσαιωνική Πόλη της Ρόδου ξεναγεί το κοινό στην νεότερη ιστορία αρχής γενομένης από την τουρκοκρατία, που ξεκίνησε το 1522.
Ένα μπουγιουρντί – φιρμάνι του 1691 κάπου μεταξύ του Σουλεϊμάν Β΄ και του Αχμέτ Β΄ με την σφραγίδα του σουλτάνου, η ιταλική κατοχή του 1912 με τα αρχεία της μυστικής αστυνομίας που κατέγραφε όλους τους Δωδεκανήσιους, ανάλογα με το θρήσκευμα και την δράση τους εναντίον των Ιταλών, την μάχη της Ρόδου τον Σεπτέμβριο του 1943, έως και την απελευθέρωση του νησιού, έγγραφα που καθόρισαν την ζωή των κατοίκων, είναι οι πολύτιμοι θησαυροί του Αρχείου.
Οι ιστορικοί έχουν ένα πλήθος ταξινομημένων φακέλων με χειρόγραφα και έντυπα βιβλία (αρχέτυπα και μεταγενέστερα), το αρχείο της κοινότητας Σύμης, της ύστερης τουρκοκρατίας και της Ελληνικής Επανάστασης, το Αρχείο της Ιταλικής Διοίκησης Δωδεκανήσου 1912-1943, το αγγλικό αρχείο Καρπάθου 1945-47, της Βρετανικής Στρατιωτικής Διοίκησης Δωδ/σου, μια συλλογή από Φωτογραφικό υλικό, το Αρχείο Αρχιτεκτονικών Σχεδίων, ενώ η σύγχρονή βιβλιοθήκη περιλαμβάνει περίπου 1100 τόμους βιβλίων των ετών 1961-2013 και η βιβλιοθήκη του Λαογραφικού Αρχείου Δωδεκανήσου, περίπου 490 τόμους βιβλίων των ετών 1913-1984.
Υλικό που έχει ψηφιοποιηθεί και είναι διαθέσιμο σε όλους τους ερευνητές που μελετούν την ιστορία των Δωδεκανήσων. Η έρευνα στα αρχεία κρύβει απρόσμενες εκπλήξεις και συχνά ένα έγγραφο μπορεί να αλλάξει τα μέχρι πρότινος δεδομένα.
Δείτε το ρεπορτάζ της ΕΡΤ