Η άμμος είναι ο δεύτερος σε ζήτηση φυσικός πόρος παγκοσμίως, μετά το νερό, γιατί πολύ απλά χρησιμοποιείται παντού. Σύμφωνα με το Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον μόνον το 2012 χρησιμοποιήθηκαν σχεδόν 30 δισεκατομμύρια τόνοι άμμου για την κατασκευή σκυροδέματος -ποσότητα αρκετή για την ανέγερση ενός τείχους ύψους 27 μέτρων και αντίστοιχου πλάτους γύρω από τον ισημερινό.
Η άμμος χρησιμοποιείται από αρχαιοτάτων χρόνων. Από το 3500 π.Χ. Αιγύπτιοι και κάτοικοι της Μεσοποταμίας χρησιμοποιούσαν την άμμο που σχηματιζόταν καθώς ο άνεμος και το νερό αποψίλωναν τους βράχους. Ως οικοδομικό υλικό, επομένως, έχει αποδείξει την αντοχή του. Και αυτός είναι και ένας από τους λόγους που η ζήτησή του αυξάνεται διαρκώς. Έτσι, σήμερα, οικοδόμοι σε όλο τον κόσμο, χρησιμοποιούν άμμο από λατομεία, ποτάμια, θάλασσες, ωκεανούς και λίμνες για να ενισχύσουν πολλά από τα υλικά τους όπως το τσιμέντο και τα χρώματα.
Κι ενώ πολλά έχουν γραφεί για την επίπτωση που έχουν τα έργα υποδομής στο περιβάλλον, ελάχιστη προσοχή έχει δοθεί στις επιπτώσεις από την εξόρυξη πρώτων υλών, όπως η άμμος, για την κατασκευή αυτών των έργων.
Αλλά, έστω και κάπως αργά, η διεθνής επιστημονική κοινότητα αφυπνίστηκε επισημαίνοντας ότι η έλλειψη της άμμου είναι ένα θέμα με σημαντικές κοινωνικοπολιτικές, οικονομικές και περιβαλλοντικές επιπλοκές.
Η δρ Ορόρα Τόρες του Γερμανικού Κέντρου Έρευνας για την Ολοκληρωμένη Βιοποικιλότητα ερεύνησε την τελευταία διετία με τους συνεργάτες σε βάθος το θέμα και δημοσίευσε πρόσφατα τα πορίσματά της στην επιθεώρηση Science.
Σύμφωνα με την έρευνά της η αμμοληψία προκαλεί διάβρωση των ακτών, καταστρέφει οικοσυστήματα, δημιουργεί περιβάλλοντα που ευνοούν τη μετάδοση ασθενειών, ενώ σπέρνει τους σπόρους για φυσικές καταστροφές, όπως οι καταιγίδες και τα τσουνάμι. Αυτό αποδείχθηκε στη Σρι Λάνκα, όπου οι εκτεταμένες αμμοληψίες πριν το τσουνάμι του 2004 έκαναν τα κύματα πιο καταστροφικά απ΄ ό,τι θα ήταν σε αντίθετη περίπτωση.
«Οι ακτές εξαφανίστηκαν και έτσι δεν υπήρχε φυσικό φράγμα για να σταματήσει τις πλημμύρες», επεσήμανε η Τόρες.
Η ζήτηση για άμμο αυξάνεται παγκοσμίως. Η οικοδομική έκρηξη στην Κίνα, που χρησιμοποίησε τη διετία 2011-2013 περισσότερο μπετόν απ’ ό,τι οι ΗΠΑ ολόκληρο τον εικοστό αιώνα, και την Ινδία έχουν αυξήσει τις ανάγκες. Η Σιγκαπούρη στο μεταξύ κατέχει τα πρωτεία στις εισαγωγές παγκοσμίως καθώς την τελευταία 40ετία επέκτεινε τα εδάφη της ρίχνοντας εκατομμύρια τόνους άμμου στον ωκεανό.
Οι μαφίες της άμμου
Η ζήτηση είναι τέτοια που έχουν παρατηρηθεί ακόμη και φαινόμενα λαθρεμπορίας. «Επειδή η άμμος έγινε ξαφνικά ένας ιδιαίτερα πολύτιμος φυσικός πόρος, έκαναν την εμφάνισή τους “μαφίες της άμμου” που κάνουν μπίζνες εκατομμυρίων δολαρίων», λέει η Τόρες.
Όταν πήγαν ερευνητές πριν από μερικά χρόνια στο Νεγκρίλ της Τζαμάικα, βρέθηκαν μπροστά σε μια τεράστια έκπληξη. Για τη διάβρωση της δυτικής ακτής δεν ευθύνονταν φυσικά φαινόμενα αλλά η τοπική μαφία! Ένοπλοι κουκουλοφόροι πήγαιναν τις νύχτες στις παραλίες και σήκωναν τόνους άμμου για να την πουλήσουν στη μαύρη αγορά!
Το πρόβλημα είναι ιδιαίτερα οξύ στην Ινδία, αλλά σύμφωνα με τον Δρα Πασκάλ Πελούτσι, συντάκτη έκθεσης των Ηνωμένων Εθνών για το θέμα με τον τίτλο «Άμμος, σπανιότερη από όσο νομίζουμε», οι παράνομες αμμοληψίες είναι ευρέως διαδεδομένες στον πλανήτη λόγω της ελλιπούς εποπτείας από τις Αρχές και της διαφθοράς.
Οι επιστήμονες επισημαίνουν, βέβαια, ότι ο πλανήτης μας δεν πρόκειται να ξεμείνει στα επόμενα χρόνια από άμμο. Κρούουν, όμως, τον κώδωνα του κινδύνου ότι θα πρέπει να ληφθούν έγκαιρα μέτρα αφού η υπερβολική χρήση και η παράνομες εξορύξεις συνιστούν μια μεγάλη απειλή για το μέλλον μας…