Ωραία τα πανηγύρια του Δεκαπενταύγουστου. Αντάμωμα. Μέρος του τεράστιου πλούτου αυτού του άυλου πολιτισμού μας. Στα νησιά μας. Αυτά έχω ζήσει εγώ. Θεραπευτικά της ψυχής. Σε Δωδεκάνησα και Κυκλάδες. Η εμπειρία ενός πανηγυριού γίνεται η γνωριμία ενός ολόκληρου κόσμου κι εκεί μπορεί να βρει κανείς τον δρόμο να μπει στην καρδιά των πραγμάτων κάθε περιοχής αποκαλύπτοντας την ψυχή κάθε τόπου.
Του Δημήτρη Γιαγτζόγλου
Ο καλύτερος τρόπος να τα περιγράψω είναι ένα απόσπασμα από την έκδοση «Πανηγύρια του Αιγαίου» του Γιώργου Πίττα. Αναφέρεται γενικότερα στα πανηγύρια.
«Στο Αιγαίο, σε κάθε νησί, ακόμη και στο μικρότερο, γίνονται πανηγύρια… Είναι η ζωντανή απόδειξη των ευχαριστιών των ανθρώπων για τη θεία χάρη και τη προστασία του Θεού και των αγίων αλλά και η επιβεβαίωση ότι η στενή σχέση Θεού και ανθρώπων είναι συνεχής. Είναι οι μοναδικές αυτές στιγμές του χρόνου που τα μέλη της κοινότητας θα βρεθούν μαζί για να γιορτάσουν τον άγιο τους, να διασκεδάσουν και να βιώσουν τελετουργικά την ενότητά του.
Τα πανηγύρια αποτελούν σπουδαίο κομμάτι του Ελληνικού πολιτισμού, καθώς περιλαμβάνουν τόσες αρχετυπικές δράσεις και τελετουργίες, που θα ήταν λάθος να τα δούμε απλώς σαν γιορτή ή ξεφάντωμα».
Λόγω της ταξιδιωτική εκπομπής που παρουσίαζα κάποτε είχα την χαρά να επισκεφτώ πολλές Παναγίες. Σκέφτηκα μέρα που είναι να αφήσουμε το μυαλό να ταξιδέψει σε κάποιες από αυτές τις γωνιές της χώρας μας.
Η Παναγιά της Ολύμπου για παράδειγμα στην Κάρπαθο. Εκεί που χρόνος φαίνεται να έχει σταματήσει ο χρόνος. Μάλλον μοιάζει περισσότερο με ένα ζωντανό μουσείο λαϊκής τέχνης. Η Παναγιά είναι ένα κτίσμα του 16ου αιώνα με αν εκπληκτικό ξυλόγλυπτο τέμπλο. Αυτό που δεν θα ξεχάσετε ποτέ. Όταν οι γυναίκες, που οι περισσότερες ακόμη και στην καθημερινότητά τους φοράνε τις εντυπωσιακές παραδοσιακές φορεσιές, ψήνουν στους ξυλόφουρνους ψωμάκι λαχταριστό. Το βάζουν μετά σε περιποιημένες πετσέτες. Κι αν σε βρουν στον δρόμο τους σίγουρα θα σου κόψουν ένα καλό κομμάτι. Μοσχομυρίζει όλο το χωριό φρέσκο ψωμί στα ξύλα. Μην ξεχάσετε να δοκιμάσετε χειροποίητες μακαρούνες. Με το καραμελωμένο κρεμμύδι μπόλικα από πάνω.
Παναγιά η Καβουράδαινα στην Λέρο. Κοντά στον Ξηρόκαμπο. Από τα πιο εντυπωσιακά εκκλησάκια που έχω δει. Ένα μικρό θολωτό εκκλησάκι στην σχισμή ενός βράχου δίπλα στο κύμα. Λίγο χαμηλότερα βρίσκεται και το σημείο στο οποίο λέγεται ότι βρέθηκε μικρή θαυματουργή εικόνα της Παναγίας μέσα σε όστρακο καβουριών, για αυτό και η εκκλησία πήρα αυτό το όνομα.
Η Παναγιά του Νίκους. Λίγο έξω από την Χώρα της Κύθνου. Ιδιαίτερο χρώμα. Και ατμόσφαιρα τη παραμονή του Δεκαπενταύγουστου. Ο ναός έχε χτιστεί επάνω στα ερείπια ενός αρχαίου ναού και πήρε το όνομά της από την βυζαντινή Παναγία «Νικοποιό». Σύμφωνα με τον θρύλο η εικόνα μεταφέρθηκε στον ναό από την Βασιλεύουσα στα χρόνια της Άλωσης και από εκεί την πήραν ενετοί κατακτητές για να την τοποθετήσουν στον Άγιο Μάρκο της Βανετίας. Παραμονή Παναγιάς, λοιπόν όσοι πάτε για να προσκυνήστε θα μείνετε και οι ντόπιοι θα σας προσφέρουν κρέας ψητό, ντομάτες γεμιστές και ωραιότατο κρασάκι.
Παναγιά Σπηλιανή. Όταν πήγα δεν θυμάμαι πόση ώρα έμεινα εκεί επάνω να χαζεύω την θάλασσα. Στήνεται ένα ωραίο πανηγύρι στη γιορτή της Παναγιάς στο Μανδράκι στην Νίσυρο. Καλά αντικειμενικός με το νησί δεν θα είμαι γιατί την Νίσυρο την λατρεύω. Η «μεγάλη» εικόνα Της βγαίνει από το μοναστήρι και κατεβαίνει στο Μανδράκι για να ευλογήσει τον κόσμο. Ονομάζεται Σπηλιανή γιατί βρίσκεται στην σπηλιά του βράχου, στο σημείο εκείνο που λέγεται ότι βρέθηκε η μικρή ξύλινη εικόνα Της. Μετά φτιάχτηκε μια μεγάλη ίδια και στην αριστερή παλάμη τοποθετήθηκε η μικρή εικόνα. Παραδοσιακά τα καράβια της γραμμής χαιρετούν σφυρίζοντας όταν πλέουν κοντά στην Παναγιά την Σπηλιανή.
Παναγιά του Χάρου στους Λειψούς. Τι σας λέω τώρα. Ναι του Χάρου και δεν το πήρε τυχαία αυτό το όνομα. Είναι η μοναδική εικόνα που δεν κρατάει το Θείο Βρέφος ,αλλά τον Εσταυρωμένο Ιησού. Όποιος την επισκεφθεί θα την δει γεμάτη από τα «κρινάκια της Παναγιάς». Τα βάζουν εκεί την άνοιξη. Αυτά ξεραίνονται και ανθίζουν πάλι στην γιορτή της που είναι στις 23 Αυγούστου. Στους Λειψούς δοκίμασα την πιο ωραία κακαβιά και ένα μοναδικό λιαστό κρασί. Βαράει λίγο, αλλά η γεύση του ανεπανάληπτη.