Τυχαία έμαθα για το βιβλίο αυτό από κάποιο δημοσίευμα. Έτρεξα και το πήρα. «ΑΝΕΠΙΘΥΜΗΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ – Οι φάκελοι κοινωνικών φρονημάτων στον 20ο αι. και η καταστροφή τους» του Βαγγέλη Καραμανωλάκη.
- του Δημήτρη Γιαγτζόγλου
Όπως σημειώνει ο ίδιος στον πρόλογο «κάποτε, μάλλον τις περισσότερες φορές, οι λέξεις και οι φράσεις ζουν πολύ περισσότερο από τα πράγματα που περιγράφουν. Τι άραγε σημαίνει, σήμερα, για έναν νέο άνθρωπο η φράση “σε έχω φακελωμένο» ή αλλιώς πως μπορεί να κατανοήσει τον τρόμο που σήμαινε, περισσότερα από πενήντα χρόνια, για την ελληνική κοινωνία το να έχει κάποιος “φάκελο” στην Ασφάλεια;»…
«Ανήκω στην γενιά που η παιδική τους ηλικία σημαδεύτηκε από την μετάβαση στην δημοκρατία… Μεγαλώσαμε ακούγοντας για τους φακέλους. Για όλους όσοι ήταν φακελωμένοι και για τους άλλους που, εκείνους που φακέλωναν. Για τις προσκλήσεις στο αστυνομικό τμήμα και το επιδεικτικό ξεφύλλισμα των εγγράφων. Για όσους πλήρωσαν με χίλιους τρόπους την εμπλοκή τους με την πολιτική. Και πάντα με την ίδια επωδό: Μην κάνεις εσύ βλακείες, μην καταστρέψεις την ζωή σου, μην έχεις εμπιστοσύνη σε κανέναν. Μεγαλώσαμε βλέποντας τον φόβο των μεγαλύτερων από εμάς όταν ήταν να πάνε φαντάροι, ιδιαίτερα όσων είχαν – και οι περισσότεροι από όσους ξέραμε είχαν στην δεκαετία του ΄70 – σχέση με αριστερές νεολαίες. Μεγαλώσαμε σε ένα κόσμο όπου η παρουσία του αστυφύλακα γεννούσε περισσότερο φόβο παρά ασφάλεια. Και η πρώτη φορά που μπήκαμε στο αστυνομικό τμήμα για να εκδώσουμε ταυτότητα ήταν γεμάτη αμηχανία και άγχος, γεμάτη φόβο ότι κάτι θα έχουν ανακαλύψει εις βάρος μας, κάτι θα πάει στραβά και θα μας κρατήσουν.»
Τον Αύγουστο του 1989, λίγους μήνες πριν την πτώση του Τείχους και ενώ η ελληνική κοινωνία συγκλονιζόταν από το σκάνδαλο Κοσκωτά, η κυβέρνηση ΝΔ – ΣΥΝ, η μοναδική κυβέρνηση συνεργασίας Δεξιάς – Αριστεράς στον 20ο αιώνα, αποφάσισε την καύση περίπου 17.500.000 ατομικών φακέλων κοινωνικών φρονημάτων που διατηρούσε η Ασφάλεια. Έτσι η Ελλάδα, στο τέλος του Ψυχρού πολέμου, έγινε η πρώτη και μόνη διεθνώς χώρα που προχώρησε στη ν καταστροφή αυτής της σκοτεινής κληρονομιάς ενός αυταρχικού παρελθόντος.
Ποιοι είναι οι λόγοι που οδήγησαν στην συγκεκριμένη εξαίρεση, σε σχέση με τη διεθνή εμπειρία; Αυτό είναι και το κεντρικό ερώτημα σε αυτό το βιβλίο. Δεν γράφτηκε για να θρηνήσει το καμένο περιεχόμενο των φακέλων. Θα ήταν μάταιο καθώς οι στάχτες δεν ξαναγίνονται έγγραφα. Παρότι μιλάει για τους φακέλους, δεν είναι μια αναλυτική ιστορία τους. Είναι μια ιστορία των όσων γέννησαν οι φάκελοι, όλων εκείνων που οδήγησαν στην ανοχή ή και στην επιδοκιμασία της ελληνικής κοινωνίας έναντι της καταστροφής. Είναι μια προσπάθεια κατανόησης της καύσης τους ως μιας σημαντικής στιγμής της μακράς περιόδου που ονομάστηκε Μεταπολίτευση, ως ορόσημο της ολοκλήρωσης ενός πρώτου κύκλου διαχείρισης του πολλαπλά τραυματικού και διχαστικού μεταπολεμικού και μετεμφυλιακού παρελθόντος.
Το καλοκαίρι του 1989 μέσα στον καπνό των καμένων φακέλων από την υψικάμινο της Χαλυβουργικής έσμιξαν φόβοι, τραυματικές μνήμες, κουτσουρεμένες ζωές, μαζί με ελπίδες και νέους ορίζοντες προσδοκιών που γεννούσε η συγκυρία. Για αυτά θέλει να μιλήσει το βιβλίο ξαναδιαβάζοντας την ιστορία της μεταπολεμικής κυρίως Ελλάδας, για το αρχείο και τη μνήμη, για ένα τραυματικό παρελθόν, το οποίο την ώρα της αποδοχής του καταστράφηκε πλέον ως ανεπιθύμητο.
ΑΝΕΠΙΘΥΜΙΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ – Οι φάκελοι κοινωνικών φρονημάτων στον 20ο αιώνα και η καταστροφή τους.
Βαγγέλης Καραμανωλάκης
Εκδόσεις ΘΕΜΕΛΙΟ