Οι άγγελοι, σύμφωνα με τον Μέγα Βασίλειο, δημιουργήθηκαν πριν από τον υλικό κόσμο, ενώ ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος, συμπληρώνει ότι δημιουργήθηκαν με κίνητρο την «εκστατική» του αγάπη και αγαθότητα, με σκοπό να συμμεριστούν ως λογικά όντα τη μακαριότητά του.
Ἡ πρώτη σημασία τῆς λέξεως ἄγγελος στήν Ἁγία Γραφή εἶναι αὐτή τοῦ ἀγγελιαφόρου καί τήν συναντοῦμε στούς Εὐαγγελιστές Ματθαῖο καί Λουκᾶ1. Πολλές φορές σημαῖνει αὐτόν πού κομίζει κάποιο μήνυμα2, ἄλλες ὑποδηλώνει τόν Προφήτη3, ἄλλες πάλι τόν ἱερέα4, ἐνῶ ἄλλες τόν ἱεροκήρυκα5. Ὅμως ὄταν στήν Παλαιά Διαθήκη ἀκόμα διαβάζουμε περί τοῦ Μεγάλου Ἀγγέλου ἤ τοῦ Μεγάλου ἀγγέλου τῆς Διαθήκης πού ἀναφέρεται στόν προφήτη Μαλαχία6 γνωρίζουμε ὅτι πρόκειται γιά τό δεύτερο πρόσωπο τῆς Ἁγίας Τριαδός, τόν Ἰησοῦ Χριστό7. Ὅμως σήμερα δέν θά ἀναφερθοῦμε στόν Μεγάλης Βουλῆς Ἄγγελο Ἰησοῦ Χριστό ἀλλά γιά τούς κτιστούς ἀγγέλους τούς ἀγγέλους δηλαδή πού δημιούργησε ὁ Θεός τῶν ὁποίων σήμερα ἑορτάζουμε τήν Σύναξη.
Πότε ὅμως δημιουργήθηκαν οἱ ἄγγελοι ;
Οἱ ἄγγελοι δημιουργήθηκαν πολύ πρίν τήν δημιουργία τοῦ ὁρατοῦ κόσμου: “ὅτε ἐγενήθησαν ἄστρα, ἤνεσάν με φωνή μεγάλη πάντες ἄγγελοί μου.” ἀναφέρεται χαρακτηριστικά στό βιβλίο τοῦ Ἰώβ8. Ἄρα ἄν μᾶς ρωτήσει κάποιος γιά τό πότε δημιουργήθηκαν οἱ ἄγγελοι μποροῦμε νά τοῦ ἀπαντήσουμε ὅπως ἡ Ἁγία Γραφή μᾶς πληροφορεῖ γιά αὐτό.
Τί ὄντα εἶναι; Ὑπάρχει μεταξύ τους διάκριση φύλων;
Εἶναι πνευματικά ὄντα καί δέν ἔχουν διάκριση στό φύλο τους. Διαβάζουμε σχετικά μέ αὐτό «Ἐν γὰρ τῆ ἀναστάσει οὔτε γαμοῦσιν οὔτε ἐκγαμίζονται, ἀλλ’ ὡς ἄγγελοι Θεοῦ ἐν οὐρανῶ εἰσί». 9
Πόσοι εἶναι ὡς πρός τό πλῆθος τους;
Στήν Βίβλο οἱ ἄγγελοι παρουσιάζονται πολυπληθεῖς καί ἀναφέρεται «ποταμός πυρὸς εἶλκεν ἔμπροσθεν αὐτού· χίλιαι χιλιάδες ἐλειτούργουν αὐτῶ, καί μύριαι μυριάδες παρειστήκεισαν αὐτῶ· κριτήριον ἐκάθισε, καί βίβλοι ἠνεώχθησαν»,10 ἀλλά καί οἱ εὐαγγελιστές Ματθαῖος11 καί Λουκᾶς12 ὅπως καί ὁ ἀπόστολος τῶν Ἐθνῶν Παῦλος ἀναφέρει13. Ἀκόμα στήν θεία λειτουργία γιά παράδειγμα τοῦ Ἱεροῦ Χρυστοστόμου διαβάζουμε «καίτοι σοι παρεστήκασι χιλιάδες ἀρχαγέλλων καί μυριάδες ἀγγέλων, τά Χερουβίμ καί τά Σεραφίμ, ἑξαπτέρυγα, πολυόμματα, μετάρσια, πτερωτά»14.
Ποιό εἶναι τό ἔργο τους;
Ἀφοῦ γνωρίζουμε ὅτι εἶναι λειτουργικά πνεύματα εἰς διακονίαν ἀποστελλόμενα καταλαβαίνουμε ὅτι τό ἔργο τους εἶναι νά μεταφέρουν τά μηνύματα τοῦ Θεοῦ στούς ἀνθρώπους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα εἶναι ἡ ἀποστολή τοῦ Γαβριήλ στήν Παναγία γιά νά τῆς πεῖ ὅτι θά γεννήσει τόν Ἰησοῦ Χριστό15. Ὑπάρχουν στήν ἁγία Γραφή πολλά περιστατικά πού διαφαίνεται τό ἔργο τους16.
Ἔχουν δύναμη καί τά πνεύματα αὐτά;
Ναί, ἀναφέρονται ὡς ὄντα μεγάλης ἱσχύος. Διαβάζουμε στούς ψαλμούς «εὐλογεῖτε τόν Κύριον, πάντες οἱ ἄγγελοι αὐτοῦ, δυνατοί ἱσχύι ποιοῦντες τόν λόγον αῦτοῦ τοῦ ἀκούσαι τῆς φωνῆς τῶν λόγων αῦτοῦ»17. Σέ ἄλλα χωρία φαίνεται νά εἶναι καί ἐνεργητικοί18.
Πῶς ὁμαδοποιούνται οἱ ἄγγελοι; Ποιές οἱ τάξεις τῶν ἀγγέλων;
Οἱ Οὐράνιες Δυνάμεις χωρίζονται σέ Ἀγγέλους, Ἀρχαγγέλους, Χερουβίμ, Σεραφίμ, Θρόνους, Κυριότητες, Δυνάμεις, Ἐξουσίες καί Ἀρχές19. Ἡ καθεμιά ἀπό αὐτές τίς τάξεις τῶν ἀγγέλων ἔχουν κάποιο ἔργο ἀπό τό Θεό νά πράττουν. Δέν μποροῦμε νά ξέρουμε ἀκριβῶς τήν διάκριση τῶν τάξεων αὐτῶν.
Πῶς βρίσκονται; Πῶς ὑπάρχουν;
Ἄν θελήσουμε νά ἀπαντήσουμε στό ἐρώτημα αὐτό πού θά ποῦμε ὅτι ἀπολαμβάνουν τῆς οὐρανίου μακαριότητος ὅπως συμβαῖνει καί μέ τούς ἁγίους. Αὐτό σημειώνεται καί στήν πρός Ἑβραίους ἐπιστολή τοῦ ἀποστόλου Παύλου. Διαβάζουμε: «Ἀντίθετα, ἐσεῖς προσήλθατε στό ὄρος Σιῶν, στήν πόλη τοῦ ἀληθινοῦ Θεοῦ, στήν ἐπουράνια Ἰερουσαλήμ, σέ μυριάδες ἀγγέλους, σέ πανηγύρι καί σέ σύναξη τῶν πρωτοτόκων υἱῶν τοῦ Θεοῦ, πού τά ὀνόματά τους ἔχουν καταγραφεῖ στούς οὐρανούς.» 20
Ἐνδιαφέρονται γιά τούς ἀνθρώπους;
Οἱ ἄγγελοι ἐνδιαφέρονται γιά τούς ἀνθρώπους καί τό χαρακτηριστικότερο παράδειγμα βρίσκεται στό βιβλίο τῆς Ἀποκαλύψεως τοῦ Ἰωάννου στό ὁποῖο διαβάζουμε: « Ἔγινε τότε πόλεμος στόν οὐρανό· ἀπό τήν μιά ὁ Μιχαήλ μέ τούς ἀγγέλους του καί ἀπό τήν ἄλλη ὁ δράκοντας. Ὁ δράκοντας μέ τούς ἀγγέλους του πολέμησε ἀλλά δέν ἐπικράτησε, κί ἔτσι δέν τοῦ ἐπιτράπηκε νά μείνει στόν οὐρανό. Ἔτσι ρίχθηκε ὁ δράκος ὁ μεγάλος, ὁ ὄφις ὁ ἀρχαῖος, πού λέγεται διάβολος καί σατανάς». 21
Οἱ δαίμονες ἦταν κάποτε ἄγγελοι; Πῶς ἐξέπεσαν;
Ἦταν μιά στιγμή πού οἱ ἄγγελοι ἔδειξαν ἐγωισμό πρός τόν Θεό καί ἔπεσαν. Ναί, μιά τάξη ἀγγέλων ἔπεσαν καί ἔγιναν δαίμονες. Μιά ὁμάδα ἀγγέλων ἁμαρτάνοντας ἀποπέμφθηκε ἀπό τόν Θεό στήν Ἄβυσσο. Πῶς γνωρίζουμε ὅτι κατοικοῦν στήν Ἄβυσσο; Ἀπό τήν περικοπή μέ τό δαιμόνιο στό θαῦμα τῆς θεραπείας στήν χώρα τῶν Γαδαρηνῶν: «Παρήγγειλε γάρ τῶν πνεύματι τῶν ἀκαθάρτω ἐξελθεῖν ἀπό τοῦ ἀνθρώπου…καί παρεκάλει αὐτόν ἵνα μή ἐπιτάξη αὐτοῖς εἰς τήν ἄβυσσον ἀπελθεῖν»22.
Οἱ παραπάνω ὀνομάστηκαν διάβολοι, δαίμονες ἤ πειρασμοί. Ὁ ἀρχηγός τους ὀνομάζεται στήν ἑβραϊκή γλῶσσα Βεελζεβούλ πού μεταφράζεται τόν ἄρχοντα τῶν μυγῶν.
Πῶς νά τιμοῦμε τούς ἀγγέλους στήν ζωή μας; Ἔχει ὁ καθένας χριστιανός ἕναν ἄγγελο;
Ἀξίζει νά ἀναφέρουμε ὅτι, ἐκτός τῆς σημερινῆς ἑορτῆς τῶν ἁγίων Αρχαγγέλων Γαβριήλ και Μιχαήλ, ἡ Ἐκκλησία μας ἔχει ἀφιερώσει μιά ἡμέρα τῆς ἐβδομάδος σ᾽αὐτούς, τήν Δευτέρα, κάθε δευτέρα εἶναι ἀφιερωμένοι σ᾽ἀυτούς. Ἔτσι οἱ μοναχοί πού ἔχουν τάξη ἀγγέλων καί πρέπει νά ζοῦν σάν ἄγγελοι νηστεύουν κάθε Δευτέρα καί διαβάζουν πρός τιμήν τους τόν παρακλητικό τους κανόνα. Καί στά ἐκκλησιαστικά μας βιβλία πού ἀναγινώσκουμε στούς ναούς ἀναφέρονται τήν Δευτέρα πολλά τροπάρια καί ὕμνοι ἐξυμνοῦν τούς ἁγίους ἀγγέλους.
Καί ὁ καθένας μας ἔχει ἕναν ἄγγελο πού εἶναι μοναδικός γι᾽αὐτόν καί ὀνομάζεται φύλακας ἄγγελος. Τόν λαμβάνει ὡς δῶρο ὁ κάθε ἄνθρωπος πού βαπτίζεται καί βρίσκεται βοηθός του μέχρι τό πέρας τῆς ζωῆς του. Στόν ἄγγελο αὐτόν πρέπει νά δίνουμε χαρά μέ τίς σκέψεις μας καί τά ἔργα μας. Ὑπάρχει μιά ὡραία προσευχή πρός αὐτόν τόν ἄγγελο μας, πού μποροῦμε νά τοῦ ἀπευθύνουμε κάθε βράδυ πρίν κοιμηθοῦμε! Ἐπίσης, στούς ἱερούς μας ναούς μετά τήν ἀκολουθία τῶν ἐγκαινίων τους ἕνας φύλακας ἄγγελος βρίσκεται πάντοτε δίπλα στήν Ἁγία Τράπεζα στό ἱερό βῆμα καί εἶναι ὁ φύλακας ἄγγελός της. Σέ κάθε ἱερό χῶρο ὑπάρχουν τέτοιοι ἄγγελοι. Ἔχω παρατηρήσει ὅταν γίνεται ὁ σαραντισμός τῶν μικρῶν ἀθώων παιδιῶν στόν ναό, τά παιδιά νά κοιτοῦν ψηλά καί χαμογελοῦν, εἴμαστε βέβαιοι ὅτι βλέπουν τούς ἀγγέλους τοῦ Θεοῦ! Αὐτό τό γεγονός μᾶς δίνει ἕνα δίδαγμα ὅτι πρέπει γιά νά βλέπουμε τά μεγάλα καί θαυμαστά πού ἔχει ἱ πίστη μας νά καθαρεύει ἡ καρδιά μας!
Γιά μιά ὁλοκληρωμένη προσέγγιση περί τῶν ἀγγέλων δέν μποροῦμε νά μήν παραθέσουμε καί ἕνα τμῆμα τῶν ὅσων ἀναφέρει ὁ μεγάλος δογματολόγος τῆς Ἐκκλησίας μας, ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός :
«Εἶναι ὁ ἄγγελος φύση λογική, πνευματική καί ἐλεύθερη, μεταβλητή σύμφωνα μέ τήν ἀπόφασή της, δηλαδή μεταβλητὴ μέ τή θέλησή της· διότι κάθετι πού ἔχει δημιουργηθεῖ εἶναι καί μετάβλητο καί μόνο τό ἀδημιούργητο εἶναι ἀμετάβλητο. Ἐπίσης κάθετι λογικό εἶναι ἐλεύθερο. Ἐπειδὴ λοιπόν ὁ ἄγγελος εἶναι λογικὴ καί πνευματική φύση, εἶναι ἐλεύθερη· ἐπειδή ὅμως εἶναι φύση πού ἔχει δημιουργηθεῖ, εἶναι μεταβλητή, μέ δυνατότητα νά μένει σταθερή καί νά προοδεύει στό ἀγαθό, ἀλλὰ καί νά κατευθύνεται στό κακό. Ἐπίσης, δέν ἔχει τή δυνατότητα νά μετανοήσει, διότι εἶναι καί ἀσώματος. Ὁ ἄνθρωπος δηλαδὴ μπορεῖ νά μετανοήσει λόγῳ τῆς ἀσθένειας τοῦ σώματός του. Εἶναι ἀθάνατος ὄχι ἐκ φύσεως, ἀλλὰ κατά χάρη· διότι κάθετι πού ἔχει ἀρχή, ἔχει καί τέλος σύμφωνα μέ τούς φυσικούς νόμους. Καί μόνος ὁ Θεός εἶναι αἰώνιος, ἤ καλύτερα πέραν ἀπό τό αἰώνιο· διότι ὁ Δημιουργός τοῦ κόσμου δέν ἐξαρτᾶται ἀπό τό χρόνο, ἀλλὰ εἶναι πέραν ἀπό τό χρόνο. Οἰ ἄγγελοι εἶναι δεύτερα πνευματικά φώτα, πού παίρνουν τό φωτισμό ἀπὸ τό πρῶτο καί ἄναρχο φῶς καί δέν ἔχουν ἀνάγκη ἀπὸ γλῶσσα καί ἀκοή, ἀλλά πληροφοροῦνται μεταξύ τους τά προσωπικά διανοήματα καί τίς ἀποφάσεις τους χωρίς τόν προφορικό λόγο».
Αρχιμανδρίτης Ιάκωβος Κανάκης