Και σε ποιον δεν αρέσουν τα γλυκά που ιδίως αυτές τις ήμερες πέφτουν… βροχή! Ωστόσο η υπερβολική ζάχαρη στη διατροφή μας μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση του σωματικού βάρους, μέχρι την παχυσαρκία, διαβήτη τύπου 2 και χαλασμένα δόντια. Γνωρίζουμε ότι δεν πρέπει να τρώμε καραμέλες, παγωτά, μπισκότα, κέικ, να πίνουμε ζαχαρούχα αναψυκτικά, αλλά μερικές φορές είναι τόσο δύσκολο να αντισταθούμε.
Είναι σαν ο εγκέφαλός μας να είναι προγραμματισμένος να θέλει αυτά τα τρόφιμα.
Έρευνες νευροεπιστημόνων επικεντρώνονται στο πώς οι σύγχρονες συνήθειες διατροφής αλλάζουν τον εγκέφαλο, πώς αυτό που τρώμε μεταβάλλει τη συμπεριφορά μας και αν οι αλλαγές του εγκεφάλου μπορούν να μετριαστούν από άλλους παράγοντες του τρόπου ζωής.
Το σώμα μας λειτουργεί με ζάχαρη, γλυκόζη για να είμαστε ακριβείς. Η γλυκόζη προέρχεται από την ελληνική λέξη γλυκό. Η γλυκόζη είναι το καύσιμο για τα κύτταρα που αποτελούν το σώμα μας, συμπεριλαμβανομένων των εγκεφαλικών κυττάρων (νευρώνες).
Τα τρόφιμα με ζάχαρη είναι εξαιρετικές πηγές ενέργειας και έτσι έχουμε εξελιχθεί ώστε να βρίσκουμε τις γλυκές τροφές ιδιαίτερα ευχάριστες. Αντίθετα τροφές με δυσάρεστες, πικρές και ξινές γεύσεις μπορεί να είναι όχι απλά άγευστες, αλλά δηλητηριώδεις ή αλλοιωμένες, άρα και επικίνδυνες.
Για να μεγιστοποιήσουμε την επιβίωσή μας ως είδος, έχουμε ένα έμφυτο εγκεφαλικό σύστημα που μας κάνει να μας αρέσουν τα γλυκά τρόφιμα, αφού είναι μεγάλη πηγή ενέργειας για να τροφοδοτήσουμε το σώμα μας.
Όταν τρώμε γλυκά, ενεργοποιείται το σύστημα ανταμοιβής του εγκεφάλου, η ντοπαμίνη. Είναι μια χημική ουσία του εγκεφάλου που απελευθερώνεται από τους νευρώνες και μπορεί να σηματοδοτήσει ότι ένα γεγονός ήταν θετικό. Όταν το σύστημα ανταμοιβής ενεργοποιείται καθιστά πιο πιθανό για εμάς να πραγματοποιήσουμε αυτές τις ενέργειες ξανά.
Η ντοπαμίνη ενεργοποιείται από την κατανάλωση ζάχαρης και μαθαίνει τον οργανισμό να αναζητά περισσότερο αυτά τα τρόφιμα.
Μπορεί στη σύγχρονη εποχή να υπάρχουν εκατοντάδες τρόφιμα, αλλά ο εγκέφαλος μας εξακολουθεί να είναι λειτουργικά πολύ παρόμοιος με των προγόνων μας, και του αρέσει πολύ η ζάχαρη.
Τι συμβαίνει στον εγκέφαλο όταν καταναλώνουμε υπερβολική ποσότητα ζάχαρης;
Ο εγκέφαλος μεταμορφώνεται και επανασυνδέεται συνεχώς μέσω μιας διαδικασίας που ονομάζεται νευροπλαστικότητα. Αυτή η επανασύνδεση μπορεί να συμβεί στο σύστημα ανταμοιβής. Η επανειλημμένη ενεργοποίηση της οδού ανταμοιβής με φάρμακα ή με την κατανάλωση πολλών ζαχαρωδών τροφίμων προκαλεί την προσαρμογή του εγκεφάλου σε συχνή διέγερση, οδηγώντας σε ένα είδος ανοχής.
Στην περίπτωση των γλυκών, αυτό σημαίνει ότι πρέπει να τρώμε περισσότερα για να έχουμε το ίδιο συναίσθημα, ένα κλασικό χαρακτηριστικό του εθισμού.
Ο εθισμός στα τρόφιμα είναι ένα αμφιλεγόμενο θέμα μεταξύ επιστημόνων και κλινικών ιατρών. Παρόλο που είναι αλήθεια ότι μπορείτε να γίνετε σωματικά εξαρτημένοι από ορισμένα φάρμακα, συζητείται εάν μπορείτε να είστε εθισμένοι σε τρόφιμα όταν το χρειάζεστε για βασική επιβίωση.
Ανεξάρτητα από την ανάγκη μας για φαγητό ώστε να τροφοδοτήσουμε το σώμα μας, πολλοί άνθρωποι βιώνουν έντονη επιθυμία, ιδιαίτερα όταν έχουν άγχος ή απλώς έρχονται αντιμέτωποι με ένα ελκυστικότατο κέικ.
Για να αντισταθούμε στη λαχτάρα, πρέπει να εμποδίσουμε τη φυσική μας απάντηση να απολαύσουμε αυτά τα νόστιμα φαγητά. Ένα δίκτυο ανασταλτικών νευρώνων είναι κρίσιμο για τον έλεγχο της συμπεριφοράς. Αυτοί οι νευρώνες συγκεντρώνονται στον προμετωπιαίο φλοιό – μια βασική περιοχή του εγκεφάλου που εμπλέκεται στη λήψη αποφάσεων, στον έλεγχο των παλμών και την καθυστέρηση της ικανοποίησης.
Οι ανασταλτικοί νευρώνες είναι σαν τα φρένα του εγκεφάλου και απελευθερώνουν το χημικό GABA. Έρευνα σε αρουραίους έχει δείξει ότι η κατανάλωση τροφίμων υψηλής περιεκτικότητας σε ζάχαρη μπορεί να μεταβάλει τους ανασταλτικούς νευρώνες.
Αυτό που τρώμε μπορεί να επηρεάσει την ικανότητά μας να αντισταθούμε στους πειρασμούς και εξηγεί γιατί οι αλλαγές της διατροφής είναι τόσο δύσκολες για τους ανθρώπους.
Μια πρόσφατη μελέτη ζήτησε από ανθρώπους να αξιολογήσουν πόσο ήθελαν να τρώνε τροφές για σνακ με υψηλή περιεκτικότητα σε θερμίδες όταν νιώθουν πεινασμένοι σε σχέση με το πότε είχαν φάει πρόσφατα. Οι άνθρωποι που έτρωγαν τακτικά τρόφιμα με υψηλή περιεκτικότητα σε λιπαρά και ζάχαρη είπαν πως ήθελαν σνακ ακόμη και όταν δεν πεινούσαν.
Αυτό υποδηλώνει ότι η τακτική κατανάλωση τροφών υψηλής περιεκτικότητας σε ζάχαρη θα μπορούσε να ενισχύσει την επιθυμία, δημιουργώντας έναν φαύλο κύκλο που θέλει όλο και περισσότερα από αυτά τα τρόφιμα.
Μια άλλη περιοχή του εγκεφάλου που επηρεάζεται από διατροφή με υψηλή περιεκτικότητα σε ζάχαρη είναι ο ιππόκαμπος – ένα κεντρικό κέντρο μνήμης.
Οι έρευνες δείχνουν ότι οι αρουραίοι που κατανάλωναν τροφή υψηλής περιεκτικότητας σε ζάχαρη ήταν λιγότερο ικανοί να θυμούνται αν προηγουμένως είχαν δει αντικείμενα σε συγκεκριμένες τοποθεσίες.
Οι μεταβολές στον ιππόκαμπο που προκλήθηκαν από τη ζάχαρη ήταν τόσο η μείωση των νεογέννητων νευρώνων, οι οποίοι είναι ζωτικής σημασίας για την κωδικοποίηση μνημών, όσο και αύξηση των χημικών ουσιών που συνδέονται με τη φλεγμονή.
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας συνιστά να περιορίσουμε την κατανάλωση πρόσθετων σακχάρων στο 5% της ημερήσιας πρόσληψης θερμίδων μας, η οποία είναι 25 γραμμάρια (έξι κουταλάκια του γλυκού).
Είναι σημαντικό το γεγονός ότι οι δυνατότητες νευροπλαστικής του εγκεφάλου του επιτρέπουν να επαναρυθμιστεί σε ένα βαθμό μετά την μείωση της ζάχαρης και η σωματική άσκηση μπορεί να αυξήσει αυτή τη διαδικασία.
Τα τρόφιμα πλούσια σε ωμέγα-3 λίπη (που βρίσκονται στο ιχθυέλαιο, τα καρύδια και τους σπόρους) είναι επίσης νευροπροστατευτικά και μπορούν να ενισχύσουν τις χημικές ουσίες του εγκεφάλου που χρειάζονται για να σχηματίσουν νέους νευρώνες.
Αν και δεν είναι εύκολο να αλλάξετε τις συνήθειες, όπως το να τρώτε επιδόρπιο ή κάνοντας τον καφέ σας… πετιμέζι, ο εγκέφαλός σας θα σας ευχαριστήσει όταν κάνετε τα πρώτα βήματα για να τον περιορίσετε.
Το πρώτο είναι συχνά το πιο δύσκολο.