Τί αλλαγές έφερε ο εγκλεισμός στη ψυχολογία των παιδιών εξηγεί μιλώντας στο Usay.gr η Ψυχοθεραπεύτρια – Ειδική Παιδαγωγός Αλεξάνδρα-Χριστίνα Γερολυμάτου στέλνοντας παράλληλα ένα μήνυμα στους γονείς.
Η καθημερινότητά των παιδιών άλλαξε άρδην λόγω της πανδημίας. Μέσα σε ελάχιστες ώρες και μάλιστα υπό καθεστώς αβεβαιότητας και σύγχυσης τα παιδιά κλήθηκαν να παραμείνουν σπίτι. Πόσο πιστεύετε ότι επηρέασε την ψυχολογία τους;
Οι αλλαγές στην καθημερινότητα των παιδιών λόγω της πανδημίας σαφώς και επηρέασε την ψυχολογία τους. Οποιαδήποτε αλλαγή στην ρουτίνα των παιδιών , τα επηρεάζει και ιδίως όταν αυτή αφορά τον αναγκαστικό περιορισμό κατ’ οίκον λόγω επικείμενου και άμεσου κινδύνου της υγείας τους αλλά και άλλων σημαντικών προσώπων, γεμίζοντας τα αισθήματα ανασφάλειας, ανησυχίας, φόβου και άγχους. Από την άλλη πρέπει να γνωρίζουμε ότι είναι φυσιολογικό, και για εμάς τους ειδικούς αναμενόμενο, η όλη κατάσταση να επιφέρει αλλαγές και σε ψυχολογικό επίπεδο. Οι αντιδράσεις και τα συμπτώματα που μπορεί να εκδηλώσουν τα παιδιά κατά την διάρκεια μιας κρίσης αλλά και μετά από την αυτή, μπορεί να είναι η παλινδρόμηση, π.χ νυχτερινή ενούρηση, πιπίλισμα δαχτύλου, ανταγωνισμός με τα μικρότερα αδέλφια, άρνηση για οποιαδήποτε σχολική εργασία, αδυναμία ολοκλήρωσης δραστηριοτήτων. Σωματικά συμπτώματα, π.χ απώλεια όρεξης, πονοκέφαλοι, διαταραχές ύπνου και διατροφής, παράπονα για απροσδιόριστους πόνους αλλά και συναισθηματικές δυσκολίες, όπως νευρικότητα, προσκόλληση στους γονείς, ανυπακοή, αδυναμία συγκέντρωσης κ.α. Νομίζω ότι είναι ιδιαίτερα ανακουφιστικό οι γονείς να γνωρίζουν ότι όλα τα παραπάνω είναι φυσιολογικές και αναμενόμενες αντιδράσεις σε περιόδους κρίσης.
Μέσα σε όλη αυτή την πρωτόγνωρη κατάσταση πολλοί γονείς έγιναν έμμεσα ή άμεσα περισσότερο ελαστικοί σε αρκετά πράγματα.Τα παιδιά παρακολουθούν ενδεχομένως περισσότερες ώρες τηλεόραση, βλέπουν tablets και χρησιμοποιούν κινητά.Συνήθειες που αν προϋπήρχαν εντάθηκαν και αν δεν υπήρχαν προστέθηκαν.Τι συμβαίνει σε αυτή τη περίπτωση ;Υπάρχει επιστροφή στην κανονικότητα ή αυτή η εκ των πραγμάτων αντικοινωνική συμπεριφορά θα μας στοιχίσει;
Δεν θεωρώ ότι θα μας στοιχίσει με την έννοια του μη αναστρέψιμου. Τα παιδιά, αν τους εξηγήσουμε , μπορούν εύκολα να καταλάβουν ότι αυτό το διάστημα ήταν ένα «διάλειμμα» από την κανονική ρουτίνα και καθημερινότητα και έπειτα θα επιστρέψουμε στην κανονική μας καθημερινότητα. Φανταστείτε ότι στις διακοπές των Χριστουγέννων ή του Καλοκαιριού οι γονείς γενικά γίνονται πιο ελαστικοί. Τα παιδιά , όμως, επανέρχονται στην κανονικότητα. Μπορεί να χρειάζονται κάποιο χρόνο προσαρμογής αλλά επουδενί δεν σημαίνει ότι η αυτή η κατάσταση μπορεί να είναι μη αναστρέψιμη, ώστε να μας φοβίζει. Περισσότερο ανησυχητικό, θα έλεγα ότι είναι η παντελής έλλειψη ορίων, διότι τα όρια παράσχουν στα παιδιά ασφάλεια. Το να μην υπάρχουν καθόλου όρια, επιτείνει τα αισθήματα του άγχους και του φόβου.
Ο κορονοϊός «έκλεψε»στιγμές.Έχασαν τους συγγενείς ,τους φίλους ,το σχολείο.Πώς πρέπει να απαντούν οι γονείς στις δεκάδες ερωτήσεις και πώς πρέπει να διαχειριστούν τα συναισθήματα ,τους φόβους και την ανασφάλεια που δημιουργήθηκε;
Πράγματι, η πανδημία του νέου κορωνοϊού COVID -19 στέρησε στα παιδιά την επαφή με τα αγαπημένα τους πρόσωπα ή όπως λέμε οι ειδικοί την επαφή με τους «σημαντικούς άλλους». Από την άλλη, όμως πρόσφερε στα παιδιά και την ευκαιρία να έχουν περισσότερο ποιοτικό χρόνο με τους γονείς τους ή με τα αδέλφια τους, κάτι που πριν δεν ήταν εφικτό να συμβεί λόγω του περιορισμένου χρόνου των ενηλίκων. Είναι πολύ σημαντικό λοιπόν οι γονείς να απαντούν σε όλες τις ερωτήσεις των παιδιών και ανάλογα με το ηλικιακό φάσμα να επιλεγούν και τον τρόπο με τον οποίο θα το κάνουν. Είναι πολύ σημαντικό να προσπαθούμε να μιλάμε την γλώσσα των παιδιών. Όσο πιο μικρό είναι το παιδί, τόσο πιο απλά απαντούμε, λέγοντας όμως πάντα την αλήθεια σε σχέση με αυτό που συμβαίνει. Ξέρετε, όταν επιλέγουμε να αποφεύγουμε να απαντάμε στις ερωτήσεις των παιδιών, αυτά θεωρούν ή φαντάζονται ότι μπορεί να συμβαίνει κάτι πολύ χειρότερο από αυτό που στην πραγματικότητα συμβαίνει. Αντίστοιχα, όταν κάτι παραμένει άγνωστο, δημιουργεί την αίσθηση του αβοήθητου, η οποία με την σειρά της καθιστά το άτομο ψυχικά ευάλωτο. Έτσι λοιπόν, είναι σημαντικό να διαβεβαιώνουμε τα παιδιά ότι τα έντονα συναισθήματα και οι ανησυχίες τους είναι φυσιολογικά. Επίσης, πρέπει να νιώσουν ότι τους επιτρέπεται να συζητούν γι αυτά. Τα ενθαρρύνουμε μάλιστα να εκφραστούν και τους εξηγούμε ότι κι εμείς μπορεί να νιώθουμε παρόμοια συναισθήματα και αυτό είναι φυσιολογικό.
Τα σχολεία συνεχίζουν (δημοτικά και παιδικοί σταθμοί )μέχρι νεωτέρας να παραμένουν κλειστά.Όταν με το καλό ανοίξουν πώς πρέπει να προετοιμασουν οι γονείς τα παιδιά τους για την επανεκκίνηση;
Θεωρώ οποιαδήποτε κι αν είναι η τελική απόφαση σχετικά με το άνοιγμα των δημοτικών σχολείων και παιδικών σταθμών, οι γονείς πρέπει να ενημερώσουν τα παιδιά για το σημείο που βρισκόμαστε στο «εδώ και τώρα». Δεν είναι τυχαίο ότι από το spot «Μένουμε στο σπίτι», έχουμε περάσει στο «Μένουμε ασφαλείς». Κάπως έτσι λοιπόν πρέπει να το μεταφέρουμε και στα παιδιά. Να τους ενημερώσουμε ότι σιγά – σιγά θα αρχίσουμε να βγαίνουμε και πάλι έξω. Θα επιστρέψουν πρώτα τα μεγαλύτερα παιδιά στο σχολείο και μετά θα επιστρέψουν κι εκείνα. Επίσης, είναι πάρα πολύ σημαντικό για τους γονείς που βρίσκονταν όλο αυτό το διάστημα στο σπίτι με τα παιδιά τους και τώρα μπορεί να επιστρέψουν στις δουλειές τους να ενημερώσουν τα παιδιά ότι πρόκειται αυτό να γίνει και να τους καθησυχάσουν ότι η μαμά και ο μπαμπάς γνωρίζουν πώς να προφυλάσσουν τον εαυτό τους. Ακόμη, οι γονείς μπορούν σιγά – σιγά να επιστρέψουν σε μια φυσιολογική καθημερινότητα και να ξεκινήσουν να τηρούν ένα τακτικό καθημερινό πρόγραμμα για το οποίο τα παιδιά θα είναι ενήμερα. Αυτό το καθημερινό πρόγραμμα καλό θα ήταν να περιλαμβάνει συγκεκριμένες ώρες ύπνου και πρωινού ξυπνήματος, φαγητού αλλά και καθημερινής ενασχόλησης με σχολικές εργασίες. Με αυτό τον τρόπο τα παιδιά θα αρχίσουν να προσαρμόζονται σιγά – σιγά στα νέα δεδομένα αλλά και θα συνειδητοποιούν ότι επανερχόμαστε σταδιακά στην κανονικότητα. Προσέχουμε να μην πιέζουμε τα παιδιά, αν δεν μπορούν να ανταπεξέλθουν άμεσα στην διατήρηση του καθημερινού προγράμματος. Σεβόμαστε το χρόνο που χρειάζεται το κάθε παιδί να προσαρμοστεί αλλά και θυμόμαστε ότι η δημιουργία ενός καθημερινού σταθερού προγράμματος δημιουργεί ανακούφιση στα παιδιά κάθε ηλικίας.
Γονείς και παιδιά κλήθηκαν και καλούνται να ζήσουν επί 24ωρου βάσεως σε λίγα τετραγωνικά.Τα οικονομικά όρια «στένεψαν»,η εργασιακή ανασφάλεια των γονιών εντάθηκε,το πρόγραμμα απορυθμίστηκε. Ενδεχόμενα οικογενειακά προβλήματα σκαρφάλωσαν στην επιφάνεια. Πόσο εύκολο είναι να μπει μια τάξη και πόσα από όλα αυτά κατάλαβαν τα παιδιά;
Όλα αυτά που αναφέρετε ισχύουν, αλλά ας μην ξεχνάμε ότι τα παιδιά βιώνουν τα περισσότερα από αυτά, εδώ και πολλά χρόνια λόγω της οικονομικής κρίσης. Ξέρετε η κρίση επιστημονικά είναι ένα ολόκληρο κεφάλαιο που ορίζεται διαφορετικά ανάλογα μέσα από πιο πρίσμα την εξετάζουμε. Στην Ψυχολογία αλλά και στις περισσότερες κοινωνικές επιστήμες, ορίζεται ως μια προσωρινή κατάσταση, η οποία προκαλεί έντονο άγχος και αποδιοργάνωση και χαρακτηρίζεται από την αδυναμία του ατόμου να ελέγξει και να διαχειριστεί το συγκεκριμένο γεγονός. Οι κρίσεις διακρίνονται σε αναπτυξιακές και περιστασιακές. Οι αναπτυξιακές κρίσεις αφορούν σε γεγονότα που σχετίζονται με τη μετάβαση του ατόμου από ένα στάδιο του κύκλου της ζωής σε άλλο (π.χ. γέννηση παιδιού, έναρξη της σχολικής ζωής, εφηβεία κ.ά.), ενώ οι περιστασιακές εμφανίζονται ξαφνικά και μπορεί να επηρεάζουν ένα άτομο ή μια ολόκληρη κοινότητα (π.χ. φυσικές καταστροφές, επιδημίες, ατυχήματα, απώλειες, διαζύγιο, σοβαρή ασθένεια, οικονομική κρίση κ.ά.). Κάθε είδος κρίσης έχει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και βιώνεται με διαφορετικό τρόπο από τα άτομα, επηρεάζοντας κυρίως την αίσθηση σταθερότητας, ασφάλειας και ελέγχου, καθώς και το φυσικό και κοινωνικό τους περιβάλλον, άμεσο (οικογένεια, φίλοι) ή ευρύτερο (γειτονιά, κοινότητα). Παρόλη την αρνητική τους διάσταση, οι κρίσεις αποτελούν μέρος της ζωής, που όλοι κάποια στιγμή αντιμετωπίζουμε. Το θέμα, λοιπόν, θεωρώ ότι δεν είναι αν θα μπει μια τάξη γιατί αυτό είναι πολυπαραγοντικό και δεν εξαρτάται μόνο από την δική μας στάση. Εξάλλου γνωρίζουμε ότι το άτομο έχει την εγγενή τάση να προσαρμόζεται σε νέες συνθήκες και να προσπαθεί να βρει τρόπους να ομαλοποιήσει την οποιαδήποτε δύσκολη συνθήκη βιώνει. Το πιο σημαντικό είναι να συνειδητοποιούμε ότι τα παιδιά καταλαβαίνουν τα πάντα, είτε το λεκτικοποιούν , είτε όχι. Ειδικά στις πολύ μικρές ηλικίες δεν αναμένουμε τα παιδιά να εκφράσουν λεκτικά την οποιαδήποτε δυσαρέσκειά τους. Συνήθως , επιλέγουν άλλους τρόπους να το δείξουν, όπως μέσα από τις ζωγραφιές τους ή με συγκεκριμένες συμπεριφορές, οι οποίες έχουν σαν στόχο σε ασυνείδητο επίπεδο, να τραβήξουν το βλέμμα των γονιών. Γι αυτό είναι σημαντικό αρχικά να γνωρίζουμε ότι τα παιδιά με τον έναν ή τον άλλο τρόπο επηρεάζονται και να μην θεωρούμε ότι επειδή είναι παιδιά δεν καταλαβαίνουν την ανησυχία των μεγαλυτέρων. Οφείλουμε όλοι μας να επιδείξουμε την δέουσα προσοχή σε αυτό, ακούγοντας με ιδιαίτερη προσοχή την φωνή των παιδιών, επιτρέποντας τους να αναγνωρίζουν και να εκφράζουν τα συναισθήματα τους . Ας μην ξεχνάμε ότι η επιτυχημένη επίλυση των κρίσεων, όπως και η κρίση αυτή της πανδημίας μπορεί να οδηγήσει σε ενίσχυση της αυτοπεποίθησης και ανθεκτικότητας του ατόμου σε μελλοντικές εξίσου στρεσογόνες καταστάσεις.
Μήνυμα προς τους γονείς
Αγαπητοί γονείς,
Η περίοδος που διανύουμε εδώ και δύο μήνες περίπου είναι για όλους μας πρωτόγνωρη και δύσκολη. Όλοι περάσαμε από διάφορα στάδια, που χωρίς να το γνωρίζουμε, είναι τα στάδια που όλοι οι άνθρωποι περνούν, όταν έχουν να διαχειριστούν κάτι από τη μία «άγνωστο» και από την άλλη απειλητικό ακόμη και για την ίδια τους τη ζωή. Από το στάδιο της άρνησης, περάσαμε στο στάδιο του θυμού και τώρα οδεύουμε προς το στάδιο της αποδοχής. Μπορεί να είναι ακόμα μακρύς ο δρόμος αλλά το να έχουμε επίγνωση της συναισθηματικής μας κατάστασης και το να επιτρέπουμε στον εαυτό μας να βιώνει όλα τα συναισθήματα, αρνητικά και θετικά αλλά και να τα μοιραζόμαστε με τα αγαπημένα μας πρόσωπα, ακόμα και με τα παιδιά μας, είναι πολλές φορές απελευθερωτικό και ανακουφιστικό. Είναι ψυχοφθόρο και δύσκολο να είσαι γονέας εν μέσω μιας κρίσης και ιδιαιτέρως μιας πανδημίας, κάτι που κανείς μας δεν έχει ξαναζήσει. Ας μην κρυβόμαστε πίσω από το δάχτυλο μας. Αναλαμβάνουμε πολλούς ρόλους, αυτούς του πατέρα, της μητέρας, του συντρόφου, του φίλου, του δασκάλου και στο τέλος της ημέρας αισθανόμαστε κατάκοποι αλλά και ανεπαρκείς με πάντα στο μυαλό μας να στροβιλίζεται η σκέψη, αν τα καταφέραμε και αν σταθήκαμε επάξια στις καταστάσεις. Ας σκεφτούμε, όμως, και κάτι άλλο. Τα παιδιά μας, μεγαλώνοντας, θα περάσουν κι εκείνα αντίστοιχες δύσκολες καταστάσεις ή κρίσεις, θα αισθανθούν ίσως το ίδιο με εμάς και τότε θα θυμούνται ότι εμείς προσπαθήσαμε και με την περίσσια μας αγάπη, φροντίσαμε να νιώσουν ασφαλή. Αυτό, νομίζω αρκεί. Αρκεί που βρισκόμαστε μαζί τους, αρκεί που τα καθησυχάζουμε, αρκεί που τα αγκαλιάζουμε και τα φιλάμε ακόμα κι αν δεν μιλάμε. Φροντίζουμε, λοιπόν και τον εαυτό σας, μην το ξεχνάμε, διότι τα παιδιά μας αισθάνονται καλά και ψυχικά υγιή, όταν και οι γονείς τους είναι καλά. Ας σκεφτούμε το παράδειγμα με τις πτήσεις του αεροπλάνου. Στις οδηγίες που δίνουν οι αεροσυνοδοί σε περίπτωση κινδύνου, αναφέρεται ότι την μάσκα οξυγόνου την φορά πρώτα ο ενήλικας-κηδεμόνας για να προστατευτεί, ώστε μετά να μπορεί να προστατεύσει και το παιδί. Σκεφτόμαστε ότι φροντίζοντας τον εαυτό μας, φροντίζουμε τα παιδιά να αισθάνονται ασφαλή.
Ας ελπίσουμε όλοι μας σε ένα καλύτερο αύριο και ας ευχηθούμε όλοι μαζί να βγούμε από την πανδημία δυνατότεροι!
Χρήσιμες Σύντομες Συμβουλές:
- Δημιουργούμε μαζί με το παιδί ένα καθημερινό πρόγραμμα.
- Προσπαθούμε να διατηρήσουμε μια σταθερή καθημερινή ρουτίνα.
- Συζητάμε με το παιδί μας για όλα συμβαίνουν με ειλικρίνεια.
- Θέτουμε ξεκάθαρα όρια, τα οποία προσπαθούμε να τηρούμε.
- Θυμόμαστε ότι το παιδί μας θα αντιδράσει στην εκάστοτε περίπτωση, ανάλογα με τον τρόπο που εμείς θα αντιδράσουμε.
- Διαβεβαιώνουμε ότι οι ανησυχίες τους, οι φόβοι και το άγχος τους είναι φυσιολογικά.
- Επιτρέπουμε και ενθαρρύνουμε να εκφράζουν τις ανάγκες τους αλλά και τα συναισθήματά τους, κάνουμε κι εμείς το ίδιο.
- Προετοιμάζουμε και ενημερώνουμε το παιδί για τις οποιεσδήποτε αλλαγές, εφ’ όσον είμαστε σίγουροι ότι αυτές θα πραγματοποιηθούν.
- Φροντίζουμε να αφιερώνουμε χρόνο σε ευχάριστες δραστηριότητες.
Γραμμές ψυχολογικής υποστήριξης για τον Κορωνοϊό:
- Α’ Πανεπιστημιακή Ψυχιατρική Κλινική του Αιγινητείου Νοσοκομείου:
Δευτέρα έως Παρασκευή στο τηλέφωνο 210 7297 957 από 10.00 πμ έως 04.00 μμ Σάββατο και Κυριακή στο τηλέφωνο 210 7289 240 από 10.00 πμ έως 04.00 μμ.
- Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Ιατρική Σχολή, Παιδοψυχιατρική Κλινική:
2106924467, 213 2013298 ( ώρες 09.00 – 14.00 μμ)
- Γ.Ν.Θ. «Γ. Παπανικολάου» – Ψ.Ν.Θ.
09:00πμ -21:00μμ: όλες τις ημέρες της εβδομάδος 2313-324144 & 2313-324351
15:00μμ-21:00μμ: Δευτέρα έως Παρασκευή & 09:00πμ -21:00 μμ: Σαββατοκύριακα & Αργίες : 2313-310749
09:00πμ -14:00μμ: Δευτέρα έως Παρασκευή: 2310-518350 & 2310-502284
Το Υπουργείο Υγείας και το Εθνικό & Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ), ανέλαβαν την πρωτοβουλία για την οργάνωση και λειτουργία προγράμματος βοήθειας, συμβουλευτικής, ψυχολογικής και κοινωνικής στήριξης των συμπολιτών μας μέσω τηλεφώνου στην τηλεφωνική γραμμή 10306
Αλεξάνδρα – Χριστίνα Γερολυμάτου
Ψυχοθεραπεύτρια – Ειδική Παιδαγωγός
Συμβουλευτική και Ψυχοεκπαίδευση Γονέων,
Ψυχοθεραπεία παιδιών & ενηλίκων,
Ειδική Διαπαιδαγώγηση με εξειδίκευση στις Αναπτυξιακές Διαταραχές Σχολικών Ικανοτήτων και στη ΔΕΠΥ (Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής – Υπερκινητικότητα).
Επιστημονική συνεργάτης στο Κέντρο Αναπτυξιακών και Συναισθηματικών διαταραχών Κων. Μπόλια, πατησιών 207, 11253 Αθήνα
Επιστημονική συνεργάτης στο Κέντρο Αποκατάστασης Μαθησιακών Δυσκολιών
Α. Μαυροειδή, Δόμπολη 7, 11636 Μετς (Αθήνα)
Επιστημονική συνεργάτης στον Πρότυπο παιδικό Σταθμό – Νηπιαγωγείο
Μάρη Ρεντζέπη, Μενελάου 27, 17672 Καλλιθέα
Διεύθυνση : Ταξιαρχών 4-6, Άλιμος 17455
Email: [email protected]