Δύο θολωτοί τάφοι, ο ένας εκ των οποίων τεράστιος, της Μυκηναϊκής εποχής με σπουδαία ευρήματα, που συνόδευαν τους νεκρούς κατά την ταφή τους ήρθαν στο φως στον Άνω Εγκλιανό της Πύλου από τις ανασκαφές των αμερικανών αρχαιολόγων Τζακ Ντέιβις και Σάρον Στόκερ του Πανεπιστημίου του Σινσινάτι, που πριν από λίγα χρόνια είχαν ανακαλύψει και τον περίφημο «πολύχρυσο» τάφο του αποκαλούμενου «Γρύπα πολεμιστή».
Πρόκειται μάλιστα για τμήμα σπουδαίου νεκροταφείου αυτής της εποχής (περί το 1450 π.Χ.) όπως είπε και η υπουργός Πολιτισμού κυρία Λίνα Μενδώνη κατά τη σημερινή παρουσίαση του ευρήματος στο υπουργείο Πολιτισμού. Γιατί, σύμφωνα με τους ανασκαφείς , που μίλησαν για την ανακάλυψή τους είναι φανερό, ότι κατά μήκος του δρόμου που οδηγούσε από την Ακρόπολη και το Ανάκτορο του Νέστορος προς την Χώρα Τριφυλίας, είχε χτιστεί το πιο σπουδαίο νεκροταφείο από χωροταξική άποψη, την εποχή που ο Μυκηναϊκός Πολιτισμός πρωτοέπαιρνε σάρκα και οστά στην Ηπειρωτική Ελλάδα και κατά τη μετάβαση από τη Μέση στην Ύστερη Εποχή του Χαλκού.
Σημαντικό είναι το γεγονός, ότι τα μεγάλα δωμάτια των θαλάμων των δύο τάφων είχαν παραμείνει ασύλητα από την αρχαιότητα, καθώς προστατεύονταν από περίπου σαράντα χιλιάδες λίθους μεγέθους καρπουζιού, που είχαν υποστεί κατολίσθηση στο εσωτερικό τους, όταν κατέρρευσε ο θόλος τους. Και στους δύο τάφους, ωστόσο εμφανίζεται το έθιμο των Μυκηναίων που θάβονταν σε τάφους που χρησιμοποιούνταν κατ’ επανάληψη, να παραμερίζονται τα κατάλοιπα των προηγούμενων ταφών ανά τακτά χρονικά διαστήματα ενώ τα κτερίσματα που τους συνόδευαν, να ανακυκλώνονταν και κατά καιρούς να επιστρέφουν στον κόσμο των ζωντανών.
Με διάμετρο 12 μέτρων και με τους τοίχους του να διατηρούνται σε ύψος περίπου 4,5 μέτρα ο μεγαλύτερος τάφος (Θολωτός Τάφος VI όπως αποκαλείται) βρέθηκε γεμάτος με 1000 κυβικά μέτρα χώματος και πετρωμάτων, τα οποία είχαν κατολισθήσει σε διάφορες χρονικές φάσεις, καθώς ο θόλος του είχε καταρρεύσει. Ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του ωστόσο είναι ανεξήγητο και συγκεκριμένα ότι στην βορειοανατολική και νοτιοανατολική πλευρά του θαλάμου βρέθηκαν λαξευτοί λίθοι να κείτονται στο δάπεδο του τάφου. Η τόσο κοντινή απόσταση που έχουν με τους τοίχους φανερώνει πως δεν μπορεί να έχουν πέσει μέσα στον τάφο από ψηλά , έτσι η ερμηνεία που δίνεται από τους ανασκαφείς είναι ότι μάλλον οι λίθοι είχαν μεταφερθεί από την Ακρόπολη του Ανακτόρου του Νέστορος έχοντας διασωθεί από κτίρια που είχαν προηγουμένως καταστραφεί. Ενδιαφέρον όμως έχει το γεγονός. ότι το ανώτερο τμήμα του θαλάμου κατοικούνταν σίγουρα στην Αρχαϊκή-Κλασική Εποχή, όπως έδειξε η ανασκαφή.
Ο Θολωτός Τάφος (VII ) εξάλλου είναι σημαντικά μικρότερος, με διάμετρο μόλις 8,5 μέτρα περίπου, ενώ οι τοίχοι του διατηρούνται μόνο σε ύψος περίπου 2 μέτρων. Όσον αφορά την τοιχοποιία τους ωστόσο οι τοίχοι και των δύο τάφων είναι κατασκευασμένοι με παρόμοιο τρόπο με ακατέργαστους λίθους, ενώ οι δρόμοι τους είναι χωμάτινοι.
Και τα δύο αυτά κυψελόσχημα ταφικά μνημεία ωστόσο, εντοπίσθηκαν σχεδόν τυχαία, καθώς η προγραμματισμένη ανασκαφή επρόκειτο να γίνει σε διπλανό οικόπεδο αγροτεμάχιο, στο οποίο είχαν γίνει έρευνες και στο παρελθόν. Γιατί εκεί υπολογιζόταν ότι μπορεί να ανακαλυφθούν οικιστικά κατάλοιπα, που περιστοίχιζαν το Ανάκτορο του Νέστορος κατά την τελευταία περίοδο της ζωής του, δηλαδή τον 13ο αιώνα π.Χ. Να σημειωθεί μάλιστα ότι το αγροτεμάχιο έχει απαλλοτριωθεί από χρόνια από το υπουργείο Πολιτισμού. Κι αυτό, γιατί εκεί ήθελε να κάνει ανασκαφή κατά τη δεκαετία του 1950 ο αρχαιολόγος Καρλ Μπλέγκεν, ο οποίος το 1939 μαζί με τον Κωνσταντίνο Κουρουνιώτη ανακάλυψαν το Ανάκτορο του Νέστορος, αλλά ο ιδιοκτήτης του δεν το είχε επιτρέψει. Παρ’ όλα αυτά, η σκαπάνη του Μπλέγκεν κατάφερε να φέρει στο φως ένα μεγάλο θολωτό τάφο στην άκρη αυτού του αγροτεμαχίου, τον οποίο ονόμασε Θολωτό Τάφο IV του Άνω Εγκλιανού. Αυτός ο τάφος που σήμερα αποτελεί σημαντικό μέρος του αρχαιολογικού χώρου.
Το 2018 έτσι, όταν άρχισε η ανασκαφή σ΄ αυτό το αγροτεμάχιο, που ήταν σπαρμένο με κορινθιακή σταφίδα οι ανασκαφείς παρατήρησαν μεγάλη συγκέντρωση από πέτρες στο νοτιοανατολικό τμήμα του, καθώς και αρκετές μεγάλες πλάκες, πλησίον του Θολωτού Τάφου IV. Κάτι μάλιστα, τους έμοιαζε με κοιλότητα κάτω από αυτές. Με γνώμονα αυτή την παρατήρηση λοιπόν αλλά και τα ιδιαίτερα αυτά χαρακτηριστικά, προχώρησαν στην εκσκαφή τάφρων από άκρη εις άκρη της έκτασης, ώσπου στα τέλη του 2018 έγινε ξεκάθαρο, ότι μια θαυμαστή ανακάλυψη ήταν μπροστά τους. Ένα θαύμα σαν τον τάφο του «Γρύπα- Πολεμιστή» που είχε ανακαλυφθεί το 2015.
Σε σχέση με προγενέστερες ανακαλύψεις μάλιστα, η χρονολόγηση των νέων τάφων φαίνεται ξεκάθαρη: Ο Θολωτός Τάφος IV που ανακάλυψε ο Μπλέγκεν φαίνεται ότι είχε κατασκευαστεί πρώτος και ακολούθως οι μεταγενέστεροι. Έτσι όποιος διερχόταν την πύλη του οχυρωματικού τείχους που περιέβαλλε την Ακρόπολη κατά την πρώιμη φάση της Ύστερης Εποχής του Χαλκού, θα τον έβλεπε μπροστά του! Ωστόσο, τόσο οι νέοι θολωτοί τάφοι, όσο και ο Τάφος του Γρύπα Πολεμιστή χτίστηκαν αργότερα, τον 15ο αιώνα π.Χ., κατά την Υστεροελλαδική Περίοδο. ΙΙΑ. Αν και παραμένει ερώτημα γιατί αυτός ο Γρύπας Πολεμιστής ενταφιάστηκε χωριστά από τους άλλους και μόνος του.
Η ανασκαφική δραστηριότητα και η δημοσίευση των δύο νέων τάφων- οι πρώτοι που ανακαλύφθηκαν εδώ και δεκαετίες- σε μια πολύ σπουδαία τοποθεσία με μυκηναϊκή παρουσία, δίνουν τη δυνατότητα να διασαφηνιστούν ή και να ανατραπούν πτυχές της υπάρχουσας εικόνας της Πύλου στα κρίσιμα στάδια του σχηματισμού κράτους στο Αιγαίο. Παλαιότερα, ο Θολωτός Τάφος IV φάνταζε στα μάτια πολλών, ως ταφικός θάλαμος μιας οικογένειας που ήταν υπεύθυνη για τη δημιουργία του Μυκηναϊκού κράτους της Πύλου.
Η εικόνα όμως τώρα γίνεται πολύ πιο περίπλοκη: Εικάζεται λοιπόν, ότι ο Γρύπας Πολεμιστής, υπό το πρίσμα τόσων πολλών εκφράσεων, τόσο στρατιωτικών όσο και θρησκευτικών συμβολισμών, που αντιπροσωπεύονται στην εικονογραφία των αντικειμένων που ήταν θαμμένα μαζί του ήταν ένας Βασιλιάς (άναξ) της πρώιμης Μυκηναϊκής περιόδου και ότι εξαιτίας αυτής της ιεραρχίας εξηγείται το γεγονός του χωριστού ενταφιασμού του σε λακκοειδή τάφο, αντί για τους χώρους ταφής των Βασιλιάδων της Πύλου και των οικογενειών τους.
Αυτές οι σημαντικές οικογένειες και οι ιδιώτες είχαν βαθιές επιρροές από τον Μινωϊκό πολιτισμό. Έχτιζαν τα σπίτια τους στην Ακρόπολη με λαξευτούς λίθους επηρεασμένοι από την μινωϊκή τεχνοτροπία και γέμιζαν τους τάφους τους με κρητικά προϊόντα ανωτέρας ποιότητας που εισήγαγαν. Η Πύλος μοιάζει. μετά τα καινούρια ευρήματα πολύ περισσότερο με τις Μυκήνες όσον αφορά στα νεκροταφεία, χωρίς αυτό να φαίνεται οπισθοδρομικό ή στενά περιορισμένο στην εποχή του Μυκηναϊκού πολιτισμού. Στην πραγματικότητα, η συνολική εικόνα των πρώιμων σταδίων της Ύστερης Εποχής του Χαλκού στην Ηπειρωτική Ελλάδα γίνεται πιο ξεκάθαρη από αυτή των Μυκηνών.
Για όλους αυτούς τους λόγους η αρχαιολογική έρευνα του Πανεπιστημίου του Cincinnati μέσω της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα εμπλουτίζει τα αρχαιολογικά δεδομένα στην περιοχή της Πυλίας, παρέχοντας πολύτιμες πληροφορίες για τους διαύλους επικοινωνίας και συναλλαγών με τη Μινωϊκή Κρήτη, την Αίγυπτο και την Εγγύς Ανατολή στις πρώιμες Μυκηναϊκές Περιόδους και ιδιαίτερα πριν από τη μεγάλη ακμή του ανακτόρου του Νέστορος. Επιπλέον, τίθενται νέα δεδομένα και ερωτήματα σχετικά με το πολιτικό, κοινωνικό και θρησκευτικό καθεστώς στη Δυτική Μεσσηνία.