Όχι θα απαντήσετε όλοι!
Κι όμως, υπάρχουν κάποιες γλωσσικές θεωρίες που –συμπερασματικά τουλάχιστον- αυτό υποστηρίζουν. Με πολύ απλά λόγια, για όσους δεν έχουν ανάλογες σπουδές, θα σας εξηγήσουμε πως η τάση των τελευταίων χρόνων στην γλώσσα τείνουν να επιχειρηματολογούν πως οι δυο ίσως σπουδαιότεροι Έλληνες ποιητές δεν μιλούσαν σωστά ελληνικά και άρα ήταν αγράμματοι.
Αν θέλαμε –λίγο μπακάλικα- να παρουσιάσουμε τις δυο αντιμαχόμενες θέσεις των γλωσσικών θεωριών, θα λέγαμε πως η μια αντιμετωπίζει τη γλώσσα ως μια αυστηρά δομημένη οντότητα, με πολύ συγκεκριμένους κανόνες, οι οποίοι, τακτικά, παραβιάζονται. Αντίθετα, η άλλη προσέγγιση δομείται πάνω σε μια γενική αρχή που δέχεται πως η γλώσσα είναι ένας ζωντανός οργανισμός και συνεπώς ακολουθεί τους κανόνες της προσαρμοστικότητας των όντων. Η «κανονιστική» αντίληψη της πρώτης βρίσκει στον αντίποδα της μια συνείδηση της σχετικότητας, η οποία προκύπτει μέσα από αναλυτικές μελέτες της πορείας και της δυναμικής διαμόρφωσης της γλώσσας.
Για μια ψήφο έχασε η ελληνική γλώσσα τη θέση της επίσημης γλώσσας των ΗΠΑ;
Με άλλα λόγια, θα μπορούσε να πεις κανείς, πως η δεύτερη προσέγγιση διαθέτει την ελαστικότητα να θεωρούνται κάποια γλωσσικά λάθη ανεκτά, έως και πλήρως αποδεκτά, ενώ η πρώτη τηρεί πιο άκαμπτες θέσεις, εκείνες που επιβάλλονται από τις γλωσσικές νόρμες. Στην δεύτερη περίπτωση γίνεται αποδεκτή μια θεμελιώδης διάκριση, ανάμεσα σε εκείνο που θεωρείται δόκιμο και σε εκείνο που ορίζεται ως γραμματικά ορθό.
Σύμφωνα λοιπόν με την πρώτη θεωρία ο Σεφέρης και ο Καβάφης υποπίπτουν σε γλωσσικά σφάλματα και το ερώτημα που τίθενται εδώ είναι αν πράγματι, εκείνοι που διαμορφώνουν και τελικά ορίζουν την γλώσσα είναι δυνατόν να κάνουν λάθη. Κι αν ο Καβάφης γράφει το, γραμματικώς λαθεμένο, «Επέστρεφε» (και μάλιστα σε τίτλο ποιήματος του) τότε αυτομάτως αυτό ορίζεται ως δόκιμο και είναι απορίας άξιο γιατί όλοι οι άλλοι ομιλητές της γλώσσας να μην μπορούν να το χρησιμοποιήσουν, χωρίς να θεωρηθεί πως είναι αγράμματοι.
Η αρχαία ελληνική (δυστυχώς) ΔΕΝ είναι η πιο πλούσια γλώσσα στον κόσμο
Θα έχετε ακούσει πολλές φορές από τους υποστηρικτές της πρώτης θεωρίας πως είναι λάθος η έκφραση «οι ασκοί του Αιόλου» και πως το σωστό είναι «ο ασκός του Αιόλου», αφού ο ασκός ήταν ένας. Κι αν πάρουμε σαν κριτήριο ακριβώς αυτή τη φράση, ο Παπαδιαμάντης δεν μιλούσε καλά ελληνικά, αφού σε κείμενό του (και μάλιστα, σε επιστολή σε εφημερίδα, γραμμένη στην καθαρεύουσα, όχι σε διήγημα) χρησιμοποιεί την έκφραση στον πληθυντικό και μιλάει για “ασκούς” του Αιόλου. Άλλωστε, ξέρουμε ότι ο Παπαδιαμάντης, όπως και η σχολική γραμματική, σε όλα του τα διηγήματα χρησιμοποιεί ανελλιπώς το άκλιτο προτακτικό «πάτερ», δηλαδή «ο πάτερ Νικόδημος, του πάτερ Νικηφόρου, τον πάτερ Ισίδωρο» ενώ όσοι υποστηρίζουν την πρώτη θεωρία επιμένουν πως όποιος μιλάει σωστά την ελληνική γλώσσα οφείλει να το κλίνει.
Αλλά και ο Γιώργος Σεφέρης, παρόλο που τιμήθηκε με βραβείο Νόμπελ, κόβεται στις εξετάσεις. Ο σωστός ομιλητής δεν θα έγραφε ποτέ “να αντιμετωπιστεί σαν λάθος” αλλά “ως λάθος”. Κι όμως ο Σεφέρης αυτό ακριβώς έγραψε, και όχι σε κάποιο τυχαίο κείμενό του. Γράφει λοιπόν ο Σεφέρης, στον πρόλογό του στη μεταγραφή της Αποκάλυψης του Ιωάννη: Η εργασία μου –βιάζομαι να το τονίσω– δεν πρέπει να θεωρηθεί σαν εργασία οριστική. Θα ευχόμουν να κοιταχτεί σαν αφορμή για σοβαρή σκέψη πάνω σ’ ένα σπουδαίο θέμα, για φωτισμένη κρίση και καλοπροαίρετη επίκριση. «Προλόγισμα στη μεταγραφή της Αποκάλυψης» Δοκιμές Β’, σ. 289.
*Με πληροφορίες από τα βιβλία των Γιάννη Χαρή (εκδόσεις ΓΑΒΡΙΗΛΙΔΗΣ), Φοίβου Παναγιωτίδη (ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΡΗΤΗΣ) και Νίκου Σαραντάκου (εκδόσεις του ΕΙΚΟΣΤΟΥ ΠΡΩΤΟΥ)