Το Τσερνομπίλ ήταν μια από τις χειρότερες καταστροφές που προκλήθηκαν από τον άνθρωπο στην ιστορία του πλανήτη, ένα τραγικό παράδειγμα του τι μπορεί να συμβεί όταν συνδυάζετε η αλαζονεία, η επικίνδυνη τεχνολογία και η διεθνής πολιτική.
Παρά το ότι έχουν περάσει τόσα χρόνια και παρά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου και της Σοβιετικής προπαγάνδας παραμένουν θολά πολλά από τα όσα έχουμε μάθει για το δυστύχημα.
Αυτό έδωσε τροφή στους συνομωσιολόγους αλλά και όσους θέλουν να συμπληρώνουν… μισές αλήθειες.
Ήταν ή όχι ανθρώπινο λάθος
Εάν σας ζητήσουν να σκεφτείτε ένα πιθανό σενάριο για ένα πυρηνικό ατύχημα, πιθανότατα θα φανταζόσαστε κάτι που πάει στραβά βαθιά μέσα στον αντιδραστήρα, μια βλάβη που προκαλεί μια άλλη βλάβη σαν ντόμινο μέχρι να οδηγήσει σε κατάρρευση ολόκληρο το σύστημα. Δεν μπορεί να πάει ο νους σας πως ήταν ένα ανθρώπινο λάθος κατά τη διάρκεια μιας συντήρησης ρουτίνας.
Σύμφωνα με το Al Jazeera, στις 26 Απριλίου 1986, οι εργαζόμενοι δοκίμαζαν τον αντιδραστήρα Νο. 4 του εργοστασίου για να δουν πώς μπορεί να λειτουργήσει το σύστημα ψύξης υπό περιορισμένη ισχύ. Αλλά πρώτα, απενεργοποίησαν το σύστημα ρύθμισης ισχύος και το αυτόματο σύστημα διακοπής, για να μην ηχούν συνέχεια οι προειδοποιήσεις ασφαλείας. Κατά τη διάρκεια της δοκιμής, κάτι πήγε στραβά. Υπήρξε μια υπερβολική ισχύς, η οποία προκάλεσε την έκρηξη σφαιριδίων καυσίμου μέσα στον αντιδραστήρα, γεγονός που με τη σειρά του προκάλεσε έκρηξη αρκετά μεγάλη ώστε να διαρραγεί η οροφή από τον αντιδραστήρα.
Όταν ο αέρας αναμείχθηκε με το μονοξείδιο του άνθρακα μέσα στον αντιδραστήρα, ξεκίνησε μια πυρκαγιά που έκαιγε για εννέα ημέρες. Την ίδια ώρα ένα ραδιενεργό νέφος διέρρευσε από τον αντιδραστήρα.
Δεν βγήκαν ψάρια με τρία μάτια, αλλά…
Στη «ζώνη αποκλεισμού» δεν εμφανίστηκαν ψάρια με τρία μάτια ή ελάφια με έξι πόδια. Το National Geographic αναφέρει ότι υπήρχε κάποια ανησυχία ότι οι μεταλλάξεις που συνδέονται με την έκθεση στην ακτινοβολία θα μπορούσαν να μεταφερθούν στις επόμενες γενιές.
Ωστόσο τα μεταλλαγμένα ζώα παρουσίαζαν ανωμαλίες μόνο στην ανάπτυξη, αλλά οποιεσδήποτε άλλες μεταλλάξεις δεν θα μπορούσαν να μεταφερθούν σε διαδοχικές γενιές απλώς και μόνο επειδή τα συγκεκριμένα ζώα δεν επιβιώνουν αρκετά ώστε να αναπαραχθούν.
Θα πιστεύατε αν σας έλεγαν ότι το ατύχημα του Τσερνομπίλ είχε και θετική επίδραση στην τοπική άγρια φύση;
Ε λοιπόν ισχύει επειδή λόγω της ραδιενέργειας απομακρύνθηκαν οι άνθρωποι αφήνοντας τα ζώα μεγαλύτερο ζωτικό χώρο! Μελέτη κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το όφελος της απουσίας των ανθρώπων στο συγκεκριμένο οικοσύστημα φαίνεται να υπερβαίνει κατά πολύ το αρνητικό που είχε η ραδιενέργεια του Τσερνομπίλ!
Σύμφωνα με τους New York Times, μερικά από τα πουλιά που ζουν εκεί παρουσίασαν δυσμορφίες όπως ασυνήθιστα μικρά ράμφη αλλά και μικρότερο εγκέφαλο. Από την άλλη πλευρά, πολλά πτηνά έχουν μια προσαρμογή που οδηγεί στην παραγωγή αντιοξειδωτικών, η οποία βοηθά στην πρόληψη γενετικών βλαβών.
Τα δέντρα στη ζώνη αποκλεισμού αναπτύσσονται πιο αργά και υπάρχουν λιγότερα έντομα.
Τα ζώα που δεν έχουν εξωτερικά σημάδια της μόλυνσης εξακολουθούν να είναι ραδιενεργά, όπως για παράδειγμα, αγριόχοιροι στους οποίους έχουν βρει επικίνδυνες ποσότητες ακτινοβολίας στο σώμα τους ακόμη και η Γερμανία.
Αλλά ίσως το πιο περίεργο πράγμα που συμβαίνει στη ζώνη αποκλεισμού έχει να κάνει με τους αποσυνθέτες, δηλαδή τους οργανισμούς που είναι υπεύθυνοι για τη διάσπαση της οργανικής ύλης. Τα πράγματα δεν σαπίζουν με τον τρόπο που υποτίθεται ότι πρέπει. Στην πραγματικότητα υπήρχαν νεκρά δέντρα στη ζώνη αποκλεισμού, που ακόμη και 20 χρόνια μετά το ατύχημα δεν είχαν αποσυντεθεί.
Πόσοι πραγματικά πέθαναν εξαιτίας του Τσερνομπίλ
Στα χρόνια μετά το ατύχημα στο Τσερνομπίλ, όλοι υποθέσαμε το χειρότερο. Οι ειδικοί προέβλεπαν έως και 40.000 θανάτους από καρκίνο, αλλά αυτό είναι μόνο το 1% του αναμενόμενου ποσοστού θνησιμότητας που σχετίζεται με τον καρκίνο για τον πληθυσμό στην ευρύτερη περιοχή. Έτσι, από στατιστική άποψη, η αύξηση είναι αδύνατο να μετρηθεί.
Υπήρξε μια δραματική αύξηση του καρκίνου του θυρεοειδούς μεταξύ των ανθρώπων που εκτέθηκαν όταν ήταν παιδιά, καθώς και αύξηση των ποσοστών λευχαιμίας και καταρράκτη μεταξύ των εργαζομένων στο Τσερνομπίλ. Αλλά εκτός από αυτό, η Επιστημονική Επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών για τις επιπτώσεις της ατομικής ακτινοβολίας λέει ότι δεν υπήρξε μετρήσιμη αύξηση των καρκινικών όγκων μεταξύ των ανθρώπων που εκτέθηκαν στην ακτινοβολία του Τσερνομπίλ.
Το πρώτο «7αρι»
Η βαρύτητα των πυρηνικών ατυχημάτων μετράται από τη διεθνή κλίμακα πυρηνικών συμβάντων INES. Το 1998, ο πυρηνικός σταθμός Hunterston B στη Σκωτία έπαθε μπλακάουτ κατά τη διάρκεια καταιγίδας και οι αντιδραστήρες έμειναν χωρίς ψύξη για περίπου μισή ώρα.. Ποτέ δεν έχετε ακούσει για αυτό το γεγονός, επειδή ήταν INES 2.
Στο νησί Three Mile, ήταν ένα ατύχημα INES 5, όταν το 1979, ο αντιδραστήρας Νο. 2 στο εργοστάσιο σταμάτησε και περίπου 2 εκατομμύρια άνθρωποι έλαβαν δόση ακτινοβολίας ίση με περίπου το 1/6 που θα μπορούσατε να πάρετε κατά τη διάρκεια μιας ακτινογραφίας στήθους.
Μόνο το Τσερνομπίλ και η Φουκίσιμα, το 2011, βρέθηκαν με το 7 στην μεγαλύτερη θέση της κλίμακας. Εδώ πρέπει να σημειώσουμε πως οι βαθμολογίες είναι λογαριθμικές, πράγμα που σημαίνει ότι το 7 είναι περίπου 100 φορές χειρότερο από το 5. Θυμίζουμε πως το Τσερνομπίλ απελευθέρωσε περίπου 100 φορές περισσότερη ακτινοβολία από ότι οι ατομικές βόμβες που έπεσαν στο Ναγκασάκι και τη Χιροσίμα.
Αυτοί που έμειναν ή γύρισαν γρήγορα
Αρκετοί στη ζώνη αποκλεισμού αρνήθηκαν να φύγουν, ενώ περίπου 1.000 άνθρωποι, κυρίως γυναίκες μεγαλύτερης ηλικίας, γύρισαν πίσω στη ζώνη αποκλεισμού πολύ σύντομα παρά το ότι τους είχαν πει να φύγουν και περίπου 100 από αυτούς εξακολουθούν να είναι εκεί, 33 χρόνια μετά την καταστροφή. Οι περισσότεροι από αυτούς τους ανθρώπους είχαν ρίζες στην περιοχή – μερικές οικογένειες ήταν εκεί για αιώνες.
Αρχικά, οι εκτοπισμένοι μεταφέρθηκαν σε ουκρανικές πόλεις, αλλά προσπαθούσαν να επιστρέψουν στην πατρίδα τους. Παραδόξως, οι γυναίκες που επέστρεψαν στη ζώνη αποκλεισμού φαίνεται να έχουν μεγαλύτερη διάρκεια ζωής από εκείνες που εγκαταστάθηκαν αλλού καθώς κατεγράφη να υποφέρουν από τον αλκοολισμό, την ανεργία και την καταστροφή των κοινωνικών κύκλων τους.
Τις ανάγκασαν να κάνουν άμβλωση
Κανείς δεν ήξερε πραγματικά ποια θα είναι τα μακροπρόθεσμα αποτελέσματα αυτής της ακτινοβολίας και πολλοί φοβήθηκαν το χειρότερο, σε σημείο που έγκυες τερμάτισαν τις εγκυμοσύνες τους εξαιτίας του φόβου ότι τα μωρά τους θα γεννηθούν με προβλήματα. Υπήρχαν ακόμη και γυναίκες που ζούσαν μακριά από τη ζώνη αποκλεισμού και επέλεξαν να σταματήσουν τις εγκυμοσύνες τους αντί να διατρέχουν τον κίνδυνο να φέρουν στον κόσμο ένα μη φυσιολογικό μωρό.
Υπάρχουν όμως και αναφορές πως στο ζήλο τους να μετριάσουν τις επιπτώσεις της καταστροφής στα μάτια του υπόλοιπου κόσμου, οι Σοβιετικοί ίσως ανάγκασαν ορισμένες έγκυες γυναίκες να κάνουν αμβλώσεις. Μία γυναίκα που εργάστηκε στην απορρύπανση του Τσερνομπίλ είπε ότι είδε ένα μεγάλο κουτί με νεκρά έμβρυα ενώ εργαζόταν στο Πριπγιατ, την κοντινότερη στο εργοστάσιο πόλη.
Πόσο έχει καθαρίσει
Εκτιμάται ότι υπάρχουν ακόμα 200 τόνοι ουρανίου στο εσωτερικό του αντιδραστήρα Νο. 4. Λίγο μετά την καταστροφή, οι Σοβιετικοί έχτισαν μια «σαρκοφάγο» γύρω από τον αντιδραστήρα σε μια προσπάθεια να συγκρατήσουν την ραδιενέργεια, αλλά ποτέ δεν προορίζονταν να είναι μόνιμη και η εργασία για μια νέα άρχισε σχεδόν αμέσως μόλις τελείωσε η πρώτη.
Η αρχική σαρκοφάγος χτίστηκε από 14 εκατομμύρια κυβικά μέτρα σκυροδέματος και χρειάστηκε 206 ημέρες για να ολοκληρωθεί. Η νέα σαρκοφάγος χρειάστηκε 15 χρόνια για να χτιστεί και να συναρμολογηθεί ενώ χρειάστηκαν 18 πλοία και 2.500 φορτηγά μόνο για να μεταφερθεί από την Ιταλία στο Τσερνομπίλ. Η νέα δομή αναμένεται να διαρκέσει 100 χρόνια, αλλά εξακολουθεί να είναι ανησυχητικό το να πιστεύουμε ότι ο καλύτερος τρόπος για να καθαρίσουμε μια περιοχή πυρηνικής καταστροφής, όπως το Τσερνομπίλ, είναι να ρίξουμε μια «τάπα».
Το πόδι του ελέφαντα
Το 1986, οι εργαζόμενοι ανακάλυψαν «μαύρη λάβα» μέσα σε ένα διάδρομο ατμού κάτω από τον αντιδραστήρα Νο 4. Το ονόμαζαν το «πόδι του ελέφαντα». Τότε μία ώρα έκθεσης στο «πόδι του ελέφαντα» θα ισοδυναμούσε με 4,5 εκατομμύρια ακτίνες Χ στο θώρακα.
Δέκα χρόνια μετά το ατύχημα, το «πόδι του ελέφαντα» ήταν ακόμα ραδιενεργό, εστω και κατά 1/10 της αρχικής του μόλυνσης.
33 χρόνια μετά βρίσκεται ακόμη εκεί. Αν συναντήσει υπόγεια ύδατα, θα μπορούσε να προκαλέσει νέα μόλυνση.
Δούλευε μέχρι το 2000
Η μονάδα του Τσερνομπίλ είχε τέσσερις αντιδραστήρες. Πριν από το ατύχημα, οι Σοβιετικοί οικοδομούσαν την πέμπτη και την έκτη μονάδα αντιδραστήρων. Στη συνέχεια, μετά την έκρηξη, οι σοβιετικοί αξιωματούχοι σταμάτησαν την κατασκευή αλλά η αλλαγή των σχεδίων δεν περιλάμβανε τον τερματισμό των άλλων τριών αντιδραστήρων.
Το 1991 πυρκαγιά οδήγησε σε κλείσιμο τον αντιδραστήρα Νο 2. Το 1996, μετά από αναφορές για αυξημένα ποσοστά καρκίνου του θυρεοειδούς αναγκάστηκαν να κλείσουν τον αντιδραστήρα Νο 1. Αλλά το Τσερνομπίλ ακόμα δεν τελείωσε και η Ουκρανία συνέχισε πεισματικά να λειτουργεί τον εναπομείναντα αντιδραστήρα μέχρι το 2000, όταν οι διεθνείς διαπραγματεύσεις οδήγησαν τελικά στο κλείσιμο του.
Πόσες γενιές θα περάσουν πριν οι άνθρωποι μπορούν με ασφάλεια να μετακινηθούν πίσω στη ζώνη αποκλεισμού; Οι πιο αισιόδοξες εκτιμήσεις μιλούν για 110 γενιές δηλαδή 3.000 χρόνια αλλά υπάρχουν και όσοι προειδοποιούν πως θα χρειαστούν τουλάχιστον 20.000 χρόνια, δηλαδή περισσότερες από 700 γενιές, όσος χρόνος απαιτήθηκε για τον Homo sapiens μέχρι να μεταναστεύσει στην Αμερική.