Του Δημήτρη Γιατζόγλου
Νίκος Σαραντάκος. Πολυπράγμων, ένας δημοφιλής και επιτυχημένος μπλόγκερ, τον λες και συλλέκτη χαμένων λέξεων. Ο ίδιος υπογράφει το βιβλίο «Λέξεις που χάνονται» και με αυτό κατορθώνει να περισώσει λέξεις της ελληνικής γλώσσας που χάνονται με το πέρασμα του χρόνου. Είναι συγγραφέας, λογοτέχνης και μεταφραστής. Έχουν εκδοθεί βιβλία του, λογοτεχνικά, γλωσσικού ενδιαφέροντος αλλά και βιβλία για το μπριτζ.
Διατηρεί ένα καθημερινό ιστολόγιο το https://sarantakos.wordpress.com/ με γλωσσικά φιλολογικά και συχνά πολιτικά θέματα. Τον βρήκαμε στο Λουξεμβούργο. Ζει εκεί και εργάζεται στο μεταφραστικό τμήμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Μιλήσαμε για το βιβλίο του «Λέξεις που χάνονται», για τους σύγχρονους τρόπους επικοινωνίας και τον ρόλο των social media στην γλώσσα, αλλά και για την διδασκαλία της γλώσσας.
Εισαγωγικά, λοιπόν, γιατί έγραψε το βιβλίο «Λέξεις που χάνονται». «Ασχολούμαι με την γλώσσα πολλά χρόνια, έχω ένα ιστολόγιο που λέγεται «Οι λέξεις έχουν την δική τους ιστορία» που εξετάζει γλωσσικά θέματα. Σε αυτό παρατηρούσα, ιδίως όταν έβαζα λογοτεχνικά κείμενα παλαιότερα, ότι υπήρχαν λέξεις που δεν μπορούσε να τις βρει κανείς στα λεξικά που κυκλοφορούν σήμερα, σε πολύ μεγάλα και καλά λεξικά. Και καλώς δεν υπάρχουν σε ορισμένες περιπτώσεις με τη έννοια ότι το λεξικό δεν μπορεί να έχει όλες τις λέξεις που μιλιούνται στα ελληνικά αλλιώς θα έπρεπε να έχει είκοσι τόμους και όχι έναν. Τις σπανιότερες λέξεις δεν τις έχουν. Αυτές τις σπανιότερες λέξεις που είναι ακόμη ζωντανές σε διάφορα ιδιώματα, ή τις συναντάει κανείς διαβάζοντας παράδειγμα Παπαδιαμάντη. Παράδειγμα η λέξη «κουγιουμτζής» ο χρυσοχόος υπάρχει μόνο σαν επώνυμο πια. Ή η λέξη «κοντότα» το συμβόλαιο που έκαναν στον γιατρούς τα παλιά χρόνια οι κοινότητες για να παρέχουν τις υπηρεσίες τους σε όλους αδιακρίτως τους κατοίκους του χωριού. Διάλεξα 366 από αυτές τις λέξεις, όσες και οι ημέρες του χρόνου. Λέξεις που είχα να πω κάτι για αυτές. Να δώσω κάποιες ανάσες στην λογοτεχνία και την ετοιμολογία. Αυτό κάνω συνήθως. Παντρεύω την γλώσσα με την λογοτεχνία. Έχω βρει περισσότερες αλλά διάλεξα τα καλύτερα κεράσια από το πανέρι».
Πόσο επηρεάζουν την γλώσσα σύγχρονοι τρόποι επικοινωνίας, παράδειγμα τα greeklish. «Τα greeklish είναι ένα σύστημα γραφής. Θα ήταν παράδοξο να πούμε ότι επηρεάζουν την γλώσσα. Γεννήθηκαν από μια αναγκαιότητα από τα προβλήματα που είχαμε παλαιότερα στο ελληνικό αλφάβητο, τα θέματα συμβατότητας. Στην πραγματικότητα δεν νομίζω ότι έχουν μια επιρροή που θα μείνει. Έχω κι εγώ παιδιά που βλέπω ότι τώρα που μεγάλωσαν μια χαρά χρησιμοποιούν το ελληνικό αλφάβητο και γράφουν κανονικά. Αυτό που είναι σημαντικότερο είναι ότι σε όλο τον δυτικό κόσμο, να το πω σχηματικά, αφιερώνει ο νέος άνθρωπος, πολύ λιγότερο χρόνο στην ανάγνωση από ότι παλαιότερα. Η μέρα έχει 24 ώρες, αυτό δεν άλλαξε. Αλλά η μέρα πια έχει την τηλεόραση, το διαδίκτυο, την επέλαση της εικόνας, τα ψηφιακά παιχνίδια. Έχει πάρα πολλά πράγματα πια που ανταγωνίζονται για τον ελεύθερο χρόνο ενός ανθρώπου και το καημένο τι βιβλίο, ενώ παλιότερα δεν είχε τόσους πολλούς ανταγωνιστές, τώρα έχει αποκτήσει. Αυτό ναι είναι ένα θέμα που μπορούμε να το μελετήσουμε χωρίς καταστροφολογία. Παράδειγμα. Πολλές φορές λέμε «δεν έχω λόγια», παράδειγμα η μουσική περιγράφει κάτι που τα λόγια δεν αρκούν για να το περιγράψουν τα συναισθήματα. Αυτό σημαίνει ότι υπάρχουν πράγματα που η γλώσσα, ο λόγος δεν μπορούν να τα ακουμπήσουν. Δεν είναι αποκλειστικότητα η έκφραση με τον λόγο. Αυτό είναι το θέμα, το θέμα της ανάγνωσης. Στην εποχή μας έχουμε περισσότερες σειρήνες για τον ελεύθερο χρόνο μας».
«Το ότι επίσης στο facebook αναπτύσσονται κώδικες γλωσσικοί επικοινωνίας, για παράδειγμα πολλές φορές μπορεί να πεις «τπτ» αντί για την λέξη τίποτα, αυτά δεν νομίζω ότι είναι απειλή για την γλώσσα. Στην πραγματικότητα αυτά είναι προφορικός λόγος. Δεν έχουμε δυνατότητα τεχνική να τα πούμε προφορικά και για αυτό τα γράφουμε. Επειδή, λοιπόν, τα γράφουμε και θέλουμε την γρηγοράδα, καταφεύγουμε σε τέτοιες λύσεις συντόμευσης. Δεν είναι φθορά της γλώσσας αυτό».
Διδασκαλία της γλώσσας σήμερα στα σχολεία. «Αυτή την στιγμή υπάρχει ένα παράδοξο. Στο γυμνάσιο η αρχαία ελληνική γλώσσα από το πρωτότυπο διδάσκεται 3 φορές εβδομαδιαίως ανά τάξη, και δύο ώρες από μετάφραση , πέντε ώρες σύνολο. Ενώ η νέα ελληνική γλώσσα δύο ώρες μόνο. Δηλαδή αφιερώνουμε στα αρχαία ελληνικά περισσότερο χρόνο στα νέα ελληνικά. Βέβαια στο τέλος του λυκείου αν εξαιρέσουμε αυτόν που είναι στην θεωρητική κατεύθυνση, αν πεις σε οποιοδήποτε άλλο απόφοιτο να διαβάσει μια σελίδα αρχαία, δεν μπορεί να διαβάσει. Αντιθέτως αν για τα ίδια χρόνια και τις ίδιες ώρες έχει διδαχθεί κάποιος γαλλικά για παράδειγμα, θα μπορούσε άνετα να διαβάσει την Liberation. Η διδασκαλία των αρχαίων είναι ένα πρόβλημα, και αν ρωτήσετε πολλούς φιλολόγους θα σας πουν ότι ναι δεν διδάσκονται καλά τα αρχαία γιατί η διδασκαλία τους γίνεται με έναν τρόπο βαρετό. Όμως δεν μας έχουν πει ποιος είναι ο καλός τρόπος. Τόσα χρόνια το ελληνικό κράτος αναζητεί έναν τρόπο για να διδάξει τα αρχαία έτσι ώστε ο μαθητής να μπορεί να διαβάζει από το πρωτότυπο. Και αυτός ο τρόπος δεν έχει βρεθεί. Πρέπει να σκεφτούμε μήπως δεν υπάρχει αυτό ο τρόπος και μήπως τα αρχαία δεν πρέπει να διδάσκονται σε όλους στο γυμνάσιο, ή να διδάσκονται μόνο από μετάφραση όπως μεταξύ 1976 με 1990, και ταυτόχρονα να υπάρχουν μερικά γερά κλασικά λύκεια ώστε να βγαίνουν κλασικοί φιλόλογοι. Όλοι έχουν δικαίωμα να γνωρίσουν τους αρχαίους, ας τους γνωρίσουν από μετάφραση. Περισσότερους αρχαίους μάθαιναν τα παιδιά τότε που μάθαιναν μέσα από μετάφραση. Στα αρχαία δεν υπάρχει τρόπος παρά μόνο όταν ο μαθητής ή οποιοσδήποτε άλλος διαβάσει μόνος του σαν να διαβάζει κάτι που του αρέσει. Θα μπορούσε να προστεθεί ένα μάθημα ιστορία της γλώσσας μια δυο ώρες την εβδομάδα, που θα δείχνει όλες τις μορφές της ελληνικής γλώσσας».